مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بهداشت آب

دكتر علي الماسي
مقدمه

بهداشت آب موضوعي بسيار مهم در بهداشت عمومي و مديريت سلامت مي‌باشد. قبل از پرداختن به راه كارهاي عملي استحصال، انتقال، بهسازي و توزيع آن لازم است اين عنصر حياتي موثر بر سلامت و مرتبط با توسعه پايدار، شناخته شود.

شناخت آب از نظر كيفيت و كميت و چگونگي حصول آن قدمي اساسي در جهت بهينه سازي مصرف آن مي‌باشد. اگر چه بيش از سه چهارم كره زمين را آب فرا گرفته است، سهم قليلي از آب‌هاي موجود، براي مصارف بهداشتي و كشاورزي، قابل استفاده است. زيرا حدود 3/97 درصد اقيانوس‌ها و 1/2 درصد يخ‌هاي قطبي و 6/0 درصد درياچه ها و رودخانه و آب‌هاي زيرزميني وجود دارد كه حدود 36/0 درصد كل منابع آب مي‌باشد. آب اقيانوس‌ها، درياها و اغلب درياچه ها و بسياري از منابع آب زيرزميني به علت شوري بيش از حد و داشتن املاح معدني براي مقاصد بهداشتي، كشاورزي و صنعتي، غيرقابل استفاده مي‌باشند.

آب ماده حياتي است كه بطور يكنواخت در سطح كره زمين موجود نمي‌باشد. در نتيجه بسياري از نقاط كره زمين با كمبود آب مواجه است. حركت مداوم بخار آب به هوا و برگشت آن به زمين را گردش آب در طبيعت مي‌نامند.
انرژي خورشيد باعث تبخير آب اقيانوس‌ها، رودخانه ها، درياچه ها و منابع آب سطحي مي‌گردد. بخار آب فشرده شده همراه توده هاي هوا باعث نگهداري آب در هوا شده و موجب تشكيل ابر باردار يا ذخيره كننده آب مي‌شود ريشه گياهان، آب و رطوبت موجود در خاك را گرفته و از طريق روزنه هاي تنفسي برگ‌ها به هوا فرستاده و به بخار تجمع يافته در هوا اضافه مي‌شود كه در شرايط مناسب به صورت نزولات جوي به زمين برمي‌گردد.

آب يك عنصر حياتي است با ويژگي‌هاي قابل توجه و كم نظير، يكي از مهم ترين عناصر شيميايي مي‌باشد كه قسمت اعظم موجودات زنده و محيط زيست راتشكيل مي‌دهد. اين ماده 70% گياهان را تشكيل مي‌دهد. آب فراوان‌ترين و بهترين حلال در طبيعت است. آب يك مايع زيست شناختي است كه واكنش‌هاي فيزيكوشيميايي سوخت و ساز در پيكره موجودات زنده را مقدور و تسهيل مي‌نمايد ومحيطي است براي نقل و انتقال مواد در بدن موجودات زنده كه علاوه بر نقش موثرآن در متابوليسم، دفع مواد زائد حاصل از فعاليت‌هاي زيست شناختي موجود زنده را موجب مي‌شود. آب ناشي از تعريق در گرما باعث خنك كردن بدن مي‌گردد. آب و انيدريد كربنيك توسط انرژي خورشيدي در پيكره گياهان سبز تبديل به كربوهيدرات يا انرژي شيميايي مي‌شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اولين بار Semmelweis ارزش شستن دست ها با محلول هاي گندزدا را درپيشگيري و كاهش دادن مرگ هاي ناشي از عفونت هاي پس از زايمان نشـان داد.

سپس ليستر (Lister) نيز موفق شد با بكارگيـري  اسيدكربوليك شمار عفونت زخم ها را كاسته و از آنها پيشگيري نمايد.

اهميت استفاده از مـواد گندزدا حتـي در عصر طلايي آنتي بيوتيك ها نيزكاسته نشـده و در حـال حاضـر استفاده از روش هاي عفونت زدايي (گندزدايي وسترون سازي) از پايه هاي مهـم برنامه هاي موفق كنترل عفونت هاي بيمارستاني است.

براي عفونت زدايي هوا، آب، محيط فيزيكي، وسايـل و مـواد و محيط هاي بيولوژيك روش هاي گوناگون فيزيكي و شيميايي وجود دارد .
تعاريف و اصطلاحات عفونت زدايي
پاك كردن (Cleaning):  زدودن " ذبري ها" يا مواد قابل رويت با آب
سترون سازي : (Sterilization) يعني استفاده از روش هاي فيزيكي يا شيميايي به  منظور از بين بــردن وتخريب كليه اشكال ارگانيسمي از جمله اسپورها.
گندزدايي (Disinfection) يعني استفاه از روش هاي فيزيكي يا شيميايي به منظور  كم كردن بار ميكروبي .
آلودگي زدائي (  Disinfestation) يعني ازبين بردن انگل هاي خارجي كه ناقل  بيماريند مثل گال و شپش
Biodeterioration  يعني تخريب فعاليت هاي بيولوژيك
Decontamination يعني عفونت زدايي ابزار آلوده به طوري كه براي استفاده بي خطر و مناسب باشند
Fumigation  يعني استفـاده از دودها و بخارات مواد عفونت زدا .
Pasteurization يعني استفاده از حرارت 60 درجه سانتي گراد تا نيم ساعت.

كلريناسيون (Chlorination) و ازونيزاسيون  (Ozonization) يعني استفاده از كلر يـا ازون     براي سالم سازي ( گندزدايي) آب .
ماده گندزدا  (Disinfectant) ماده اي است كه براي كم كردن بار ميكروبي از روي سطوح بيجان و اجسام بكار برده مي شود.
آنتي سپتيك  (Antiseptic) ماده اي است كه بازدارنده فعاليت ارگانيسم ها از روي بافت هاي زنده     است.
آنتي بيوتيك (Antibiotic) ماده آلي شيميايي است كـه توسط ارگانيسم ها توليد مي شود و باعث بازدارندگـي يا كشتن ارگانيسم هاي ديگـر در انسان، حيوانات و گياهان مي شود.
دترجنت  (Detergent) ماده اي اسـت كـه با استفاده از كشش سطحي آلودگي را مي برد.
سني تايزر  (Sanitizer) ماده بهداشتي است كه بــا مواد ضدميكروبي همراه است.
مواد جرميسايد (Germicide) ، بايوسايد  (Biocide) باكتريسايد (Bactericide) ، ويريسايد (Viricide) ، فونژيسايد (Fungicide) ، اسپوريسايد (Sporicide) و اويسايد (Ovicide) نيز كشنده ارگانيسم، اعم از باكتري ها، ويروس ها، قارچ ها، اسپورها و تخم انگلي ها هستند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تک یاخته ای بی آزار و انگل کولون ها بوده

امکان تشخیص اشتباه آن با انتاموبا هیستولیتیکا وجود داشته

دارای فرم های تروفوزوئیت،پیش سیست،سیست و متاسیست بوده که فرم تروفوزوئیت آن در نمونه اسهالی افراد مبتلا قابل بررسی بوده

تروفوزوئیت زنده در آن در حدود ۱۵ تا ۵۰ میکرون بوده که اندوپلاسم آن بیشتر دانه دار بوده

دارای اکتوپلاسم باریک که چندان واضح نبوده

پاهای کاذب تقریبا پهن و کوتاه و انتهای آنها بیشتر گرد بوده و دارای حرکت بطنی بوده

سیست این تک یاخته نسبتا بزرگ و در حدود ۱۰ تا ۳۳ میکرون بوده و همچنین تعداد هسته ها در سیست رسیده به هشت عدد رسیده

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

استخر شنا محل بسیار مناسبی برای انتقال بیماریهای پوستی و عفونی می باشد واین بیماریها شناخته شده و هیچگونه شکی در انتقال این گونه بیماریها توسط شناگران در این آبها نمی باشد چرا که در یک مدت محدودی تعداد زیادی افراد همزمان از آن شناگاه استفاده می کنند و استفاده از استخرهای شنا همیشه با مسائل و خطرات بهداشتی همراه بوده است . چنانچه اگر آب استخرها در موقع تهیه هم سالم باشند ورود مقدار کمی باکتریهای پاتوژن توسط شناگران احتمال بزرگتر خطر عفونت را دارد . لذا امراضی که بوسیله آب آلوده استخرها امکان انتقال به شناگران دیگر را پیدا می کنند عبارتند از :
۱ - بیماریهای دستگاه هاضمه : بیماریهای دستگاه هاضمه مانند حصبه ، اسهال ، وبا و شبه حصبه می باشد . میکروبهای مولد بیماریهای دستگاه گوارش قدرت بیشتری برای زنده ماندن در آب استخر را دارند لذا بزرگترین خطر موقعی بوجود می آید که بیماریهای عفونی روده ای بین مردم وجود داشته باشد و امکان آلوده شدن افراد سالم وقتی بیشتر می شود که استخر شلوغ باشد .
۲- بیماریهای چشم و گوش و حلق و بینی ، بعضی از باکتریهای خطرناکی که در دستگاه تنفس تولید بیماری خطرناکی می کنند ضعیف هستند و چون آب محیط مناسبی برای زندگی آنها نیست زود از بین می روند مع الوصف بیماریهای مربوط به گلودرد چرکی ،‌ ورم ملتحمه از متداولترین امراض بین شناگران می باشد .
لذاعدم توجه به درجه حرارت آب استخر و محیط اطراف آن و عدم وجود کلر آزاد در آب استخر شرایط را برای رشد و تکثیر اینگونه باکتریها و نهایتاً این بیماری فراهم می سازد .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

ساركوسيستيس :

به يك جنس از تك ياخته هاي انگلي در خانواده Sarcocystidae اطلاق ميشود .

ساركوسيستوز :

‌به بيماري و اثرات حاصل از ساركوسيست، ساركوسيستوز گويند.

ساركوسيستين :

به سم حاصل از ساركوسيست گفته مي شود .

ساركوسيستوز يك بيماري تك ياخته ايي اغلب پستانداران (بخصوص علفخواران) ، پرندگان ، سگ ، انسان ، گوشتخواران وحشي ، جوندگان و خزندگان مي باشد كه توأم با يك تهاجم كيستي به اغلب بافتهاي بدن بخصوص تهاجم به عضلات مخطط و بافتهاي عصبي مي باشد و در حالاتي نيز باعث علائم باليني شديد و مرگ مي شود .

تاريخچه :

در گذشته فکر می کردند که سارکوسيستوز از اهميت چندانی برخوردار نمی باشد ولی با گذشت و مرور زمان به اين نتيجه رسيده اند که می تواند منجر به انسفاليت ،بيماری عمومی و حتی سقط بشود. در سال 1843 ميلادی اولين بار شخصی بنام Miescher سارکوسيست را در موش شناسايی کرد وبه همين خاطر آنها را کيسه،توبول و يا اجسامMiescher ناميدند .تا سال 1972 ميلادی راز منشا ئ آلودگی و اهميت سارکوسيست باقی ماند و در اين سال Heydorn و Rommel و در سال 1974 نيز Fayer و Johnson و در سال 1976 ميلادی Ruzi و Frenkel کيستهای انگلی در عضلات ميزبانهای واسط و همچنين مراحل آنها را در داخل بدن ميزبان نهايی نشان دادند و اعلام کردند که چرخه زندگی آنها شبيه چرخه زندگی توکسوپلاسما می باشد و از نظر طبقه بندی آنها را در کلاس sporozoasida و خانواده Sarcosystidae قرار داده اند و امروزه از نظر بازرسی گوشت جزو تک ياخته های آسيب رسان(پاتوژن) می باشد .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

کلر استخرها موجب فراوانی آسم و خس خس کردن سینه در کودکان می شود و خطر ابتلا به آسم و آلرژی را تشدید می‌کند .
نتایج یک تحقیق جدید در دانشگاه لووین بروکسل نشان می دهد که شنا کردن در استخرهایی که با کلر ضدعفونی می‌شوند کودکان را در معرض ابتلا به آسم و انواع آلرژی‌ها قرار می‌دهد.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ،   در این تحقیق نشان داده شد: کودکان و نوجوانانی که بیش از ۱۰۰۰ ساعت در این استخرها چه به شکل سرپوشیده و چه به صورت باز شنا می‌کنند بیش از هشت برابر در معرض ابتلا به آسم هستند. در حالی که شنا کردن در استخرهایی که با روش مس ـ نقره ضد عفونی شده‌اند، این خطر را در پی ندارد.

محققان در بلژیک اطلاعات ‪ ۱۹۰‬هزار نوجوان ‪ ۱۳‬تا ‪ ۱۴‬ساله را در ‪ ۲۱‬کشور تجزیه و تحلیل کردند. از این نوجوانان خواسته شده بود مشکلات تنفسی، تب یونجه و اگزما حساسیتی خود را شرح دهند.

محققان در این مطالعه متوجه فراوانی آسم و خس خس کردن سینه در شهرهای کوچک و بزرگی شدند که تراکم استخرهای سرپوشیده در آنها زیاد است . بطوری که میزان آسم و خس خس کردن سینه به ترتیب به ازای افزایش هر واحد استخر سرپوشیده ‪ ۲/۷۳‬تا ‪ ۳/۳۹‬درصد افزایش می‌یابد. در این مطالعه دیده شد شیوع این مشکلات در غرب اروپا بیشتر از شرق اروپا است که خود نشان‌دهنده شمار بیشتر استخرها در بخش غربی این قاره است.

آلفرد برنارد پروفسور سم شناسی، استاد بهداشت عمومی و رییس تحقیقاتی دانشگاه کاتولیک لووین در بروکسل، پایتخت بلژیک تصریح کرد: وجود کلر در آب استخر تاثیر بسیار مهمی روی درصد بروز بیماری‌های آلرژیک در گروه تحت مطالعه داشته است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آشنايي با برخي از اصطلاحات رايج در گندزدايي و ضدعفوني

پاك كردن (Cleaning) يعني زدودن " دبري ها" يا مواد قابل رويت با آب

سترون سازي : (Sterilization) يعني استفاده از روش هاي فيزيكي يا شيميايي به منظور از بين بــردن وتخريب كليه اشكال ارگانيسمي از جمله اسپورها.

گندزدايي (Disinfection) يعني استفاه از روش هاي فيزيكي يا شيميايي به منظور كم كردن بار ميكروبي .    آلودگي زدائي (Disinfestation) يعني ازبين بردن انگل هاي خارجي كه ناقل بيماريند مثل گال و شپش Biodeterioration  يعني تخريب فعاليت هاي بيولوژيك .

Decontamination يعني عفونت زدايي ابزار آلوده به طوري كه براي استفاده بي خطر و مناسب باشند .

Fumigation  يعني استفـاده از دودها و بخارات مواد عفونت زدا .

Pasteurization يعني استفاده از حرارت 60 درجه سانتي گراد تا نيم ساعت.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مسمویت نیتراتی
نیترات ترکیبی است شیمیایی که به صورت طبیعی در ساختار بدن موجود زنده نیز تولید میشود.برای گیاهان منبع مهم نیتروژن برای پروتئین سازی بحساب می آید.برای باکتریها نیز به عنوان منبع نیتروژنی استفاده می شود. باکتریهای دستگاه گوارش در تک معده ایها و نشخوار کنندگان (چند معده ایها) از نیترات موجود در آب و غذای مصرفی استفاده می کنند.

تغییراتی ایجاد می کنند تا نیتروژن آن قابل استفاده برای ساختن پروتئینها باشد. این تغییرات یک سری واکنشهای احیایی است. در مسیر این واکنشها ترکیبات دیگری تولید می شوند که همگی متابولیتهای نیترات بحساب می آیند. مهمترین آنها را میتوان نیتریت ( NO۲ ) و یون آمونیوم ( NH۴+ ) ذکر کرد.

نیترات خودش مضر نیست این نیتریت است که سم است.نیترات بکمک آنزیم نیترات ردوکتاز به نیتریت تجزیه میشود.این آنزیم در گیاهان وجود دا رد . برخی گونه های خاص باکتریایی و با فتهای بدن پستانداران هم این آنزیم را دارند. به این ترتیب می توان این نتیجه را پیشگویی کرد که احیای نیترات به نیتریت همانگونه که در شکمبه یا سکوم قابل انجام است در بافتهای گیاهی و سیلوها نیز انجام پذیر است. دامهای نشخوار کننده و اسبها نسبت به غیر نشخوار کنندگان به مسمومیت نیتراتی حساسترند.

بیش از ۵۰ مرگ در نوزادان(انسان) در آمریکا و اروپا بخا طر مسمومیت نیتراتی گزارش شده است که به خاطر آلودگی آب مصرفی به سطوح بالای نیترات بوده است {آمار مربوط به زمان نوشتن مقا له می باشد}. یکی از مواردی که باید در مورد نیترات و نیتریت به آن توجه داشت عمل متقابل و همکاری آنها با منابع پروتئینی است که منجر به تولید یک ترکیب قوی سرطانزا به نام نیتروز آمین می گردد که این واکنش نیازمند آنزیم نیست و در شرایط اسیدی انجام می گیرد( شرایط محیط معده). هر چند تشکیل نیتروز آمین در شکمبه محدود است ولی در سیلوی علوفه گراس و سیلوی ذرت شناسایی شده است.اگر چه تا کنون مدرکی وجود ندارد ولیکن انتقال نیتروز آمین به شیر میتواند برای سلامتی انسان مهم با شد. نیتروزآمین در فاصله زمانی پختن گوشتهای حاوی نیترات هم تشکیل می شود.به این ترتیب جایگزینهایی برای افزودنیهای نیتراتی که از رشد باکتری کلوستریدیا بوتولینوم جلوگیری می کند جستجوشده اند.

عمده منبعی از نیترات که به معده انسان میرسد از بزاق است، محدودیتهایی در مورد ا فزودنیهای نیترا تی و نیتریتی که در فرآورده های گوشتی استفاده می شود اعمال شده است وهنوز جای بحث و توجه دارد .

اخیرا نشان داده شده است اضافه سازی چربی کره ای از ترشح نیتروزآمین جلوگیری می کند و احتمالا از تشکیل آن در ratsکه بخاطر ممانعت از فعا لیت نیترات ردوکتاز باکتریایی در معده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب