مرجع تخصصی آب و فاضلاب

امروزه با تشدید بحران آب، مدیریت ذخایر آن که پیش از این در سراسر دنیا به شکلی پراکنده و منفصل صورت می گرفت، اینک می رود که با فعالیت سازمان های مختلف جهانی، با تعامل و هماهنگی به برنامه ریزی و مدیریتی یکپارچه در جهان دست یازد که با راه حل هایی بومی تکمیل گردد؛ به خصوص در زمینه آموزش، پژوهش و پروژه های خلاقانه و طرح های مبتکرانه در حوزه آب. آن چه می خوانید، گزارشی است در مورد برنامه هایی در این زمینه.

● «برنامه ژئوسفر بیوسفر» و «برنامه جهانی برای ارزیابی آب» توسط یونسکو

یونسکو یکی از همین سازمان هاست که طی سال های گذشته گامهایی بسیار مهم و تأثیرگذار در این زمینه داشته است و در توسعه آب شناسی بین المللی نقشی تعیین کننده داشته است و علاوه بر پرداختن به توسعه پایدار در کشورها و سرزمین های مختلف، پژوهش ها و پروژه هایی را به اجرا گذاشته که به روندهایی می پردازد که طی آن آب از طریق نظام جوی آبیاری خاکی انتقال می یابد. از این رو برنامه های جهانی متعددی در دستور کار قرار گرفته است. آندره آس ژولوزی که دبیر برنامه بین المللی آب شناسی و سرپرست بخش علوم آب یونسکو است، از پروژه ای سخن می گوید که طی آن صدها متخصص آب شناس از سراسر دنیا در کار عظیمی شرکت کردند که در نهایت نوعی ترازنامه آبی منطقه ای تهیه می کرد، به طوری که اطلاعات لازم را در زمینه ذخایز و حوضه های منابع آبی و آب های زیرزمینی و غیره در مناطق مختلف دنیا، به خصوص جاهایی که با کمبود آب مواجه اند، همچون کشورهای عربی، آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین در اختیار قرار می داد. یکی دیگر از برنامه های یونسکو، که طرح و برنامه ای است که از جامع ترین، تخصصی ترین و نوآورانه ترین آن ها به شمار می رود، عنوان «برنامه ژئوسفر بیوسفر» را داراست و در حقیقت طرحی ای آینده نگر و بلندمدت که به دانشی ورای اطلاعاتی که بسیاری از متخصصین حوزه آب در حال حاضر از آن برخوردار بوده و با آن آشنایی دارند، نیاز دارد. در همین راستا، یونسکو با طرح دیگری تحت عنوان «برنامه جهانی برای ارزیابی آب» ((WWAP به استقبال آب برای همکاری رفته است و با بیست و سه موسسه سازمان ملل، راه حل هایی پایدار را برای توسعه انسانی در راه مدیریت آب در سراسر جهان جستجو کرده و در پیش گرفته اند.

● اکوسیستم و زیست بوم؛ برنامه جهانی، اجرا بومی

مطالعات اخیر نشان داده است، با آن که مسائلی، همچون مشکلات زیست محیطی و مسئله کمبود آب کاملاً جهانی اند و باید با نگاهی جامع و جهانی بدان ها نگریست و براساس آن برنامه ریزی کرد، اما راه حل های بسیاری از آن ها به خصوص آن گاه که اجرایی می گردند، منطقه ای و محلی اند که به اکوسیستم و زیست بوم هر محیطی که انسان ها در آن زندگی می کنند، بر می گردد. انسان ها در محیط های طبیعی و اجتماعی مختلفی زندگی می کنند و آنچه فرهنگ آنان را می سازد، تحت تأثیر هر دو عامل محیط طبیعی و اجتماعی است و هر گونه تغییر رفتاری برای نحوه تعامل با اکوسیستم شان، به خصوص نحوه مدیریت و مصرف آب به زیست بوم و فرهنگ آنان بر می گردد. زیست بوم شامل اشیاء، منابع ، جغرافیای محیط و روش هایی است که فرد با آن ها زندگی می کند و بقاء می یابد. آن هنگامی اساسی می نماید که دریابیم ، بزرگترین و گسترده ترین برنامه ریزی ها در کشورهای مختلف از آن روی با شکست مواجه شد، که برنامه و تجویزهای آنان بدون توجه به شرایط طبیعی و اجتماعی محلی و ارتباط بین رفتارها و زیست بوم مناطق مختلف و محلی تنظیم شده بود. فرضاً نحوه مصرف آب در محیط شهری، با محیط روستایی و اکوسیستم جنگلی بسیار متفاوت است و راه حل هایشان نیز از اساس با هم فرق می کنند. این در حالی است که بیشترین اسراف در مصرف آب نیز در محیط شهری و فرهنگ مصرف گرای آن صورت می گیرد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

از آنجایی که اقیانوس ها، دریاها و آب ها، دو سوم کره خاکی ما را اشغال کرده اند، بسیاری از مردم تصور نمی کنند که روزی با کمبود جهانی آب مواجه شویم و غافل از این اند که ۵/۹۷ درصد آب های زمینی شور اند و بخشی عظیم از آب های شیرین کره زمین غیرقابل استفاده اند و تنها ۷ هزارم درصد از کل آب های کره زمین قابل دسترسی اند. این در حالی است که طی قرن گذشته جمعیت جهان ۳ برابر شده، اما میزان مصرف آب بیش از ۶ برابر افزایش یافته است.

زمانی بود که مشکلات دسترسی به آب از نگاه تکنولوژی دیده می شد و تصور می رفت که با کمک تکنولوژی های جدید می توان به ذخایر آبی بیشتری دست یافت؛ ایجاد سده های جدید، کارخانه های آب شیرین کن و باروری ابرها البته گام های موثری بود که برداشته شد، اما اینک ثابت شده که بحران آب بسیار بزرگتر از این است که پیش از این گمان می رفت و ما ساکنان کره خاکی باید با دست بدست هم دادن، همه راه های حفظ و ذخیره آب های قابل استفاده را طی کنیم؛ از کاهش مصرف گرفته تا افزایش راه های سودمند دسترسی به آب، بدون این که به اکولوژی کره زمین لطمه وارد سازیم.

اکنون حدود ۳/۲ میلیارد نفر در مناطقی زندگی می کنند که با کمبود متوالی آب و تنش آبی مواجه هستند و با ادامه این روند در سال ۲۰۲۵ تنش آبی در مناطق مختلف کره زمین نزدیک به ۵۰ درصد بالغ خواهد شد. این در حالی است که تا سال ۲۰۲۵ مناطقی فاجعه آمیز از نظر کمبود آب خواهیم داشت که خاورمیانه و شمال آفریقا در مرکز این بحران قرار دارند. کمبود آب در خاورمیانه و کشور ما مسئله ای جدی است و شاید دیر نیست که روزی را شاهد باشیم که برای تهیه آب مورد نیاز کشور، به فروش هر چه بیشتر نفت و گاز برای جبران کمبود آب متوسل شویم.

در این میان، حتی برخی بحث هایی درباره احتمال وقوع جنگ هایی برای کسب ذخایر آب در جهان را پیش بینی کرده اند. گذشته از مخالفانی که این فرضیه دارد، به طوری که به طعنه اذعان می کنند: «آب برای خاموش کردن آتش است، نه برای برافروختن آن»، با این همه باید احتمال درگیری هایی را به خصوص در نواحی مرزی و مناطقی که در آن ها، حوزه های مشترک آبی قرار دارد، به عنوان یک سناریو در نظر گرفت تا برای پیشگیری های احتمالی از آن، اقدامات لازمه را انجام داد. مسئله آب را می بایست به عنوان یک متغیر و عامل جدی در تصمیمات آتی در سراسر دنیا به حساب آورد، حتی در سطوح سیاسی و نظامی.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

هرنوع ماده قابل ترکیب با اکسیژن که در آبراههای طبیعی یا در فاضلابهای صنعتی وجود دارد میتواند طی فرآیندهای شیمیایی و بیوشیمیایی (باکتریایی) اکسیده شود و نتیجه آنست که مقدار اکسیژن موجود در آب کاهش پیدا خواهد کرد. اساسا" عکس العمل اکسیداسیون بیوشیمیایی بشرح ذیل نوشته میشود:
ماده قابل ترکیب با اکسیژن  + باکتری + مواد مغذی + اکسیژن  =  دی اکسید کربن + آب + مواد غیرآلی اکسیده همچون نیترات و سولفات

مصرف اکسیژن از طریق کاهش مواد شیمیایی همچون سولفات ها و نیترات ها بشرح ذیل مشخص می گردد:

از آنجایی که همه آبراههای طبیعی شامل باکتری و مواد مغذی هستند، تقریبا" هر نوع ترکیب زائدی که وارد این آبراهها میشود، واکنش های بیوشیمیایی بروز میدهد (همچون مورد فوق الذکر). این نوع واکنش های بیوشیمیایی در آزمایشگاه موجب ایجاد نیاز بیوشیمیایی به اکسیژن میشوند که BOD نامیده می شود.
مواد شیمیایی قابل ترکیب با اکسیژن (همچون مواد شیمیایی کاهنده) که وارد آب طبیعی میشوند بطور مشابه واکنش شیمیایی نشان می دهند (همچون موردی که در بالا ذکر شد). این نوع واکنش های شیمیایی باعث ایجاد نیاز شیمیایی به اکسیژن میشوند که COD نامیده میشود.
هر دو مورد آزمایشات BOD و COD  معیاری هستند برای تاثیر کاهش اکسیژن حاصل از آلاینده های زائد. در اکثر موارد هر دونوع آزمایش بعنوان سنجش آلودگی مورد تایید قرار گرفته اند. آزمایش B.O.D میزان نیاز اکسیژن در مواد آلوده کننده زیست تجزیه پذیر را تعیین میکند در حالیکه آزمایش C.O.D میزان نیاز به اکسیژن آلاینده های زیست تجزیه پذیر بعلاوه نیاز به اکسیژن آلاینده های قابل اکسیده شدن غیر زیست تجزیه پذیر را تعیین میکند. آزمایش باصطلاح B.O.D پنج روزه (5-day B.O.D)، مقدار اکسیژن مصرف شده اکسیداسیون بیوشیمیایی آلاینده های زائد را در طی یک دوره پنج روزه اندازه گیری می کند.
مقدار کل اکسیژن مصرفی به هنگامی که واکنش بیوشیمیایی بطور کامل صورت می گیرد،  B.O.Dنهایی (Ultimate B.O.D) نامیده می شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

سخن در باب اخلاق ما انسان های امروز در بعد محیط زیست و الزاماتی که نسبت به انسان های آینده داریم از انسان و بسامدهای اخلاقی او بر گذشت و به طبیعت و حیات وحش رسید. نگاه ما، کسانی را که خود را طرفدار حیوانات و محیط زیست می دانیم، بر چه پایه هایی استوار و تا چه حد صحیح است؟ حیوانات و اخلاق زیست محیطی بر اساس نظریات پیش طرح، اگر نوع بشر تنها گونه ای است که دارنده پایگاه های اخلاقی است، می توانیم این اندیشه را تا بدانجا بسط دهیم که مثلاً اگر من بیرون چادر خود در گذرگاهی در طبیعت به حیوانی مثلاً خرسی برخورد کردم می توانم اگر دلم خواست (یا به عبارت بهتر اگر هوس کردم) او را بکشم. اگر این کار را بکنم، شلیک از سر تفنّن من هیچ کنش ناروایی نسبت به خرس نخواهد بود.

نگاه مبتنی بر اخلاق انسان مدار ممکن است این عمل را نادرست بداند، با چه استدلالی؟ استدلال اخلاق انسان مدار در مورد نادرستی کشتن خرس ممکن است این باشد که من با کشتن خرس یک منبع زیبایی و جذابیت در طبیعت را از میان برده ام و انسان های زیادی را از لذّت دیدار آن محروم ساخته ام. اصلاً ممکن بود یک فیلمساز حیات وحش از همان خرس صحنه هایی بس زیبا و دیدنی تهیّه کند که مردمان بسیاری در سراسر دنیا از آن صحنه ها لذّت ببرند؛ یا ده ها نوع استدلال دیگر که نهایتاً عمل من را به واسطه صدمه یا محرومیتی که بر انسان های دیگر روا داشته ام ناروا می داند. اما در هر حال از آنجا که فرهنگ انسان مداری (Anthropocentrism) بر آن است که تنها نوع بشر صاحب پایگاه و منزلت اخلاقی است، پس بر اساس آن من نسبت به خود خرس هیچ عمل نادرستی روا نداشته ام. احتمالاً شما هم در وهله نخست، با خواندن مطالب فوق احساس ناراحتی کرده اید و به من می گویید: تو انسانی هستی به شدّت خودخواه که وجودت برای کره زمین مضرّ است! اما اگر به استدلالاتی که آوردم کمی فکر کنید می بینید که نگاه شما بر شرّ بودن عملی که من انجام داده ام صرفاًَ و صرفاً از منشأ انسان مدار برمی خیزد. به هر حال بسیاری از ما فکر می کنیم یا حداقل این احساس غریزی را داریم که دستاویزهای استدلالی من غلط است.

بسیاری از ما حسّ می کنیم که رفتار غلط با حیوانات ممکن است؛ از طریق شلیک کردن به خرس های بی گناه یا با شکنجه دادن گربه ها. با این وجود طبیعی است که داشتن یک احساس، یا انگیزه، یا الهام، یا شهود، یا هرچه اسمش را بگذارید نسبت به این موضوع نمی تواند دلیل محکمی بر این که حیوانات دارای منزلت اخلاقی هستند باشد. از طرفی گروهی از مردم (مثلاً حیوان کش ها و گربه آزاران) درکی کاملاً متفاوت از این قضیه دارند که به نتایجی کاملاً متفاوت منتهی می شوند. مع هذا، هستند فیلسوفانی که از این دیدگاه که باید منزلت اخلاقی را تا بدان پایه که حیوانات را نیز شامل شود گسترش دهیم پشتیبانی می کنند؛ تعدادشان هم کم نیست. تئوری سینگر، تئوری ریگان پیتر سینگر و تا ریگان مشهورترین حامیان این دیدگاه اند که باید منزلت اخلاقی را به دیگر گونه های حیوانی تعمیم دهیم. این دو اندیشمند پیرامون «اخلاق حیوانات» مباحث کاملاً متفاوتی دارند، لیکن دلایلی که برای تطابق منزلت اخلاقی با حیوانات ارایه می دهند کاملاً یکسان است. بر طبق نظر سینگر، ملاک برخورداری از منزلت اخلاقی، ذی شعوری است: ظرفیت حس لذت و درد. از دید ریگان، منزلت اخلاقی باید در تمام مقولات و مراتب حیات مورد تأیید قرار گیرد: یعنی ما زمانی می توانیم بگوییم این موجود دارای منزلت و پایگاه اخلاقی است که دارای باور، آرزو، ادراک، بینش، یاد و حافظه، احساسات، تلقی نسبت به آینده و درک آن و توان شروع و انجام عمل باشد. می بینید که اگرچه ریگان و سینگر ملاک هایی کم و بیش متفاوت در خصوص منزلت اخلاقی ارایه می کنند، لیکن هر دو بر نوعی آگاهی و شعور صحه می گذارند. سخن از اخلاق زیست محیطی است و ما به موضوعی تازه در حوزه تفکر اشاره می کنیم، گرچه شاید برخی از کلیات آن در زمان های گذشته در میان متفکران مطرح شده باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

با گرم شدن تدریجی آب و هوای کره زمین و تغییرات گسترده زیست محیطی نظیر افزایش گازهای دی اکسید کربن و گلخانه ای، آب شدن یخچال های طبیعی قطب جنوب و شمال، افزایش ارتفاع آب اقیانوس ها، کاهش بارش برف در بسیاری از نقاط، افزایش بی سابقه توفان ها و خشکسالی های گسترده، کره خاکی در شرایطی بحرانی قرار گرفته است که مخاطرات ناشی از آن، همه مردم دنیا را دربر خواهد گرفت. نویسنده با ذکر دلایل متنوع علمی، معتقد است که به دلیل پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی، افزایش آلودگی آب ها به دلیل استفاده روزافزون از کودهای شیمیایی، آفت کش ها و حشره کش ها و فاضلاب های شهری، بحران آب به مهم ترین بحران قرن بیست و یکم بدل خواهد شد؛ بحرانی که هم اکنون نیز به ورشکستگی و حتی خودکشی کشاورزان فقیر در تعدادی از کشورهای در حال توسعه انجامیده است.
تأثیرات ناشی از فعالیت های انسانی که به گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوا منجر گردیده، در حوزه بررسی ها و مطالعات علمی، به مشاجرات و جر و بحث های فراوانی انجامیده است. بخشی از این مشاجرات، به دلیل تلاش های گروه های قدرتمندی است که بیم دارند، منافعشان را از دست بدهند. همچنین بخشی از این جر و بحث ها هم به دلیل فقدان اطلاعات و داده های دقیق علمی است که پیش بینی های کارشناسان را دچار تردید و یا نیازمند تامل بیشتر می نماید. اما مطالعات انجام شده در مورد پدیده گرم شدن کره زمین و تغییرات گسترده آب و هوا در نقاط مختلف، بر وجود یک واقعه اتفاق نظر دارد: زمین در حال گرم شدن است (تنها در قرن بیستم، دمای جو زمین، یک درجه افزایش یافته است) و مقدار Co۲ (دی اکسید کربن) موجود در اتمسفر، نسبت به آغاز انقلاب صنعتی، با ۳۰% افزایش روبه رو گردیده که باید خاطرنشان نمود، بیشترین افزایش درجه حرارت و حجم دی اکسید کربن، در دهه پایانی قرن بیستم بوده است. این واقعیت برخلاف سایر داده ها و گزارش های ارائه شده، هرگز قابل مجادله نیست.
البته در سال های اخیر، تعدادی از دولت ها و با دلایلی قابل پیش بینی، با تکذیب واقعیت های علمی گزارش شده، تلاش می نمایند که حقیقت را وارونه جلوه دهند (عربستان سعودی و کویت، دو کشور مهم در این زمینه هستند).
در کنار این دو واقعیت اثبات شده مهم (گرم شدن کره زمین و افزایش فوق العاده حجم دی اکسید کربن)، هنوز هم مباحث مهمی در مراکز پژوهشی و علمی جریان دارد. به عنوان مثال، آب شدن تدریجی یخچال های قطبی، یکی از این واقعیت هاست. در یکی از مقالات اخیر نیویورک تایمز، دلایل شاهدان عینی ساکن منطقه قطبی آلاسکا که از نزدیک روند آب شدن یخچال های غول پیکر را دیده اند، منتشر شده است. به علاوه، این شاهدان گفته اند که در سال های اخیر، زمستانی گرم تر داشته و در موردی عجیب، گروهی از پرندگان، برای اولین بار در تابستان گذشته، در این منطقه تخم گذاری کرده اند. این پرندگان با نام «روبین» برای اولین بار در آلاسکا دیده شده اند. همچنین سطح دریاهای آزاد سراسر دنیا، ۶ اینچ افزایش یافته و انتظار می رود که این روند در آینده نیز تداوم یابد. به هرحال، همه کارشناسان و متخصصان، گرم شدن دمای آب اقیانوس های قطبی را پذیرفته و بر آن اتفاق نظر دارند.
● افزایش دما در قطب
تأثیرات ناشی از تغییر آب و هوای کره زمین، در آینده ای نزدیک به یکی از مهم ترین مباحث روز کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد. امروزه به دلیل ضعف های متعدد نرم افزارهای رایانه ای شبیه ساز وضعیت آب و هوای کره زمین، نمی توان وقایع آتی را با دقت پیش بینی نمود، اما تعدادی از پژوهش های اخیر نشان می دهد که منطقه «صحرا» در آفریقا، حتی در مقایسه با وضعیت کنونی، شرایط بیابانی تری خواهد داشت.
در مقاله «گرم شدن کره زمین»، نویسنده می گوید: «ما باید بپذیریم که تجربه کنونی ما بر روی کره خاکی، قابل بازگشت نیست و حتی نتایج و آثار آن را نمی توانیم به درستی پیش بینی نماییم، زیرا طول عمر بالای گاز دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای، در کنار انتقال ضعیف گرما در آب های اقیانوسی، شرایطی غیرقابل پیش بینی را به وجود آورده است.»
این نویسنده در ادامه می افزاید: «عده ای از افراد، استراتژی خود را در راستای اطلاعات گمراه کننده در مورد گرم شدن کره زمین قرار داده اند. همچنین باید دانست که شرکت های نفتی در اغلب موارد، با انتشار نظرات گزینشی و تغییر یافته، خبرنامه های خود را ارائه می نمایند؛ کاری که شرکت های زغال سنگ ایالات متحده، مدت هاست به آن مشغولند تا از ایجاد جو بدبینی و تبلیغات منفی جلوگیری نمایند. اما باید دانست که نیمی از یک درجه افزایش در اتمسفر کره زمین، فقط در ۳۰ سال اخیر اتفاق افتاده است و بقیه این افزایش در طول ۵ قرن روی داده است. همچنین در کنار آب شدن تدریجی یخچال های قطبی، بسیاری از یخچال های مناطق هیمالیا، آند و گینه نو نیز از بین رفته اند. سطح آب اقیانوس ها ۶ اینچ افزایش یافته و از قطر پوشش یخی مناطق قطبی کاسته شده است. بارش برف هم در مناطق مختلف نیمکره شمالی، با توجه به تصاویر ماهواره ای و در مقایسه با سال ۱۹۸۶ میلادی، با ۱۰% کاهش همراه گردیده است. در کنار این اتفاقات، وضعیت الگوهای رطوبت نیز با ۱۰% تغییر روبه رو شده که به صورت مستقیم در ایجاد توفان های بیشتر در مناطق مختلف کره زمین، مؤثر می باشد. و در نهایت پیش بینی می گردد که حجم دی اکسید کربن (Co۲) جو کره زمین، تا سال های ۲۱۰۰ میلادی، تا ۱۰۰% افزایش یابد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

هم اکنون آب یک عنصر کمیاب می باشد. توزیع نامتقارن بارندگی در مناطق مختلف منجر به ظهور اقلیم های خشک و نیمه خشک در مناطق مختلف گردیده است. این مناطق علیرغم برخورداری از توانمندی های بالقوه، در توسعه و پیشرفت خود با عوامل محدودکننده بی شکاری مواجه هستند. برای رشد و پیشرفت در این مناطق راه ها را نباید بسته دید بلکه با برنامه ریزی دقیق و اعمال مدیریت همه جانبه در این مناطق می توان شاهد شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بود. امروزه آب به عنوان یک نعمت لایتناهی و فراوان تلقی نمی شود بلکه دولت ها و دانشمندان پی به این نکته بردان اند که از ذخایر آبی باید حداکثر بهره برداری را با کمترین اتلاف و ضایعات به عمل آورد. مدیریت منابع آب بخشی از برنامه ریزی توسعه کشورها تلقی می شود و هر کشوری بر مبنای میزان منابع آب در دسترس، استراتژی و برنامه خاصی را برای بهره برداری بهینه از منابع آب موجود اجرا می نماید. به علت ارتباط مستقیم کشاورزی با آب و طبیعت لذا به شدت از تنش های آبی تاثیر می پذیرد. عموما مناطق خشک که از خصیصه کم آبی و بارندگی کم، رنج می برند در مقایسه با مناطق پرباران از شرایط کشاورزی متفاوتی برخوردار هستند. کشاورزی در مناطق خشک به علت بروز خشکسالی، سیل و بیابان زایی در سال های مختلف نیازمند استراتژی و برنامه های سازگار با این نوع اقلیم ها می باشد. اما کشورهای در حال توسعه به علت فقدان مدیریت هوشمند بر منابع آب و عدم به کارگیری راهکارها و عملیات فوق به مراتب بیشتر از تنش های آبی و خشکسالی ها آسیب می بینند.
وضعیت منابع آب در کره زمین
97% منابع آب کره زمین را آبهای شور اقیانوس ها تشکیل می دهند. از 3 درصد باقیمانده، دو سوم آن به صورت توده های یخ در قطب ها و برف در مناطق کوهستانی انباشته شده است. با این حساب یک درصد آبهای کره زمین را آب شیرین جاری تشکیل می دهد که 98% آن شامل آبهای زیرزمینی می شود(2000،Bouwer) در کشورهای غربی و صنعتی سالانه هر فرد حداقل به 2000 مترمکعب آب برای برخورداری از یک استاندارد مطلیب نیاز دارد. اگر سرانه آب هر فر بین 1000 تا 2000 مترمکعب باشد آن کشور تحت تنش آب است ولی سرانه از 500مترمکعب در سال کمتر باشد کشور مذکور با کم آبی مواجه است. در حال حاضر منابع آب موجود می تواند سالانه 7000 مترمکعب برای هر فرد آب فراهم نماید. اگر چه آب کافی حداقل برای سه برابر جمعیت کره زمین موجود است ولی عدم تعادل بین توزیع جمعیت و بارندگی موجب کمبود آب در بعضی از مناطق شده است (2000،Bouwer). امروزه 26 کشور جهان جزء کشورهای کم آب قلمداد می شوند که در اکثر آنها نرخ رشد جمعیت بالاست. از این 26 کشور 9 کشور در خاورمیانه با کم آبی مواجه می باشند. آفریقا بالاترین تعداد کشورهای کم آب را شامل می شود(11 کشور). در سال 2000تعداد آفریقایی هایی که در کشورهای کم آب زندگی می کردند بالغ بر 300 میلیون نفر بود(پوستل، 1375)، اقلیم های خشک حدود یک سوم سطح کره زمین و 15 درصد جمعیت کره زمین را در بر می گیرند. سه چهارم مناطق خشک در قاره های آسیا، آفریقا و استرالیا پراکنده می باشند. گیاهان مناطق نیمه خشک، خشک و بسیار خشک به ترتیب5، 23 و 4 درصد اراضی کره زمین را به خود اختصاص داده اند(علیها، 1380).
وضعیت منابع آب در ایران
مطالعات و بررسی نشان می دهد که در حال حاضر از کل منابع آب تجدیدشونده کشور 5/88 میلیاردمتر مکعب جهت مصارف بخش های کشاورزی، صنعت و شرب برداشت می شود. از این میزان حدود 83 میلیارد مترمکعب (5/93 درصد) در بخش کشاورزی، 5/4 میلیارد مترمکعب برای مصارف شرب و بهداشت و مابقی در صنعت و نیزهای متفرقه دیگر مصرف می شود( کشاورز و صادق زاده، 1379). ایزان با متوسط نزولات آسمانی حدود 252 میلیمتر در سال در زمره مناطق خشک جهان محسوب می شود. 65 درصد کشور ما را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد که به طور متوسط مقدار بارندگی در آنها از 150میلیمتر در سال کمتر است (شریعتمداری، 1380).
بحران ها و مسایل موجود پیرامون منابع آب
امروزه جهان برای تامین آب مورد نیاز با مسایل و مشکلات معتنابهی مواجه می باشد. محیط زیست و اکوسیستم های مبتنی بر منابع آب شیرین با وقوع خشکسالی های متعدد و برداشت بی رویه از ذخایر آبی با بحران ها و چالش های زیادی روبرو شده اند. عادل ردیف (1999) مسایل و مشکلات زیر را در سیستم های آبی ذکر می کند:
1- توزیع نابرابر منابع آب
2- رشد جمعیت
3- تنش های آبی
4- کمیابی وسیع منابع آب
5- کنترل کیفیت آب
6- سیل و خشکسالی.
همچنین، ابوزید(1998) نیز چالش های زیر را مورد بررسی قرار می دهد و معضلات جهان در زمینه تامین آب را به شرح زیر اعلام می نماید:
1- کمبود آب: با توجه به روند کنترل میزان منابع آب پیش بینی می شود که دوسوم جمعیت جهان با کمبود آب در سال 2025 روبرو شوند.
2- عدم دسترسی به آب شرب تمیز و بهداشتی: علیرغم تلاش های بین المللی تخمین زده می شود 72 میلیارد نفر فاقد دسترسی به آب شرب تمیز و 2/2 میلیارد نفر فاقد دسترسی به آب بهداشتی باشند.
3- کنترل کیفیت آب: صنعتی شده، شهرنشینی، رشد کلان شهرها و کشاورزی فشرده همگی باعث آلودگی آبراهه ها و آبهای زیرزمینی شده اند و کاهش کیفیت آب را به همراه داشته است.
4- درهم گسیختگی شبکه مدیریت منابع آب: مدیریت ملی و بین المللی منابع آب در یک مسیر درهم گسیختگی خرکت می کند. در آن به جای توجه به محدودیت آب و ارتباط درونی اجزای چرخه آب در طبیعت، صرفا با تامین نیازهای آنی توجه می شود.
5- کاهش در منابع مالی اختصاص داده شده: در حال حاضر سیستم های تامین آب، آبیاری، زهکشی، کنترل سیلاب، تصفیه و حفاظت آبخیزها به علت فقدان سرمایه گذاری با مشکلات مالی زیادی روبرو هستند.
6- فقدان آگاهی در تصمیم گیران و عموم: تو هم فراوانی آب و کیفیت لامتغیر منابع آب باعث اغفال عمومی شده است. این توهم می تواند آنقدر ادامه یابد تا کمبود منابع آبی به یک واقیت تبدیل شود و باعث تنزل کیفیت به سطح غیرقابل استفاده ای گردد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آشنايي با صابون به عنوان اولين شوینده به قرنها پيش برمي گردد. اما رشد جمعيت و توجه انسان به بهداشت موجب شد كه توليد صابون با منشأ طبيعي، جوابگوي مصرف نباشد. در نتيجه از اوايل قرن نوزدهم ميلادي مواد شوينده مصنوعي به نام دترجنت وارد بازار شد و استفاده از دترجنت ها پس از جنگ جهاني دوم گسترش يافت. به طور کلی به تركيباتي كه علاوه بر انحلال و پخش در آب، قدرت پا ك كنندگي آن را افزايش دهند دترجنت گفته مي شود.شوينده ها براساس مواد فعال سطحي به دو دسته سخت و نرم تقسيم مي شوند؛ شوينده هاي نرم تجزيه پذير هستند اما شوينده هاي سخت در محيط زيست تجزيه نمي شوند و آلودگي محيط زيست را به همراه دارند و دترجنتها دراین گروه قرار می گیرند.
دترجنتها پس از مصرف به همراه پساب به درياچه ها يا رودخانه ها ريخته مي شوند و روي محيط زيست تأثير مخرب مي گذارند.در این بین، تجمع كف روي آبهاي سطحي و جلوگيري از عمل اكسيژن گيري آب، توليد بو و طعم نامطبوع در آب، اثرات سمي بر موجودات زنده مانند انسان، موجودات آبي و گياهان، تخريب و انهدام اكوسيستم، اختلال در حذف و كاهش مواد معلق آب در حضور شوينده ها، جذب ميكروبهای بيماريزا و مساعد نمودن شرايط محيطي در جهت شيوع بيمار يها، اشكال در امر انعقاد و ته نشيني و صاف كردن آب وا يجاد واكنش فيزيولوژيكي در مصرف كننده آب آلوده از آثار سوء حياتي شوينده ها بر محيط زيست محسوب می شوند.

وجود كف در حوضهاي هوادهي در تصفيه خانه هاي فاضلاب، ميزان انتقال اكسيژن به فاضلاب را به شدت کاهش مي دهد، به طوري كه گاهي تقليل راندمان تصفيه در اثر كف دترجنتها به 80 درصدمي رسد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

برخی براین باورند که در کشورهای صنعتی آب آشامیدنی را از تصفیه فاضلاب تهیه می کنند. این باور قطعاً اشتباهی است و در هیچ جای دنیا، جز یک دستگاه در کشور نامیبیا، آب آشامیدنی به این ترتیب بدست نمی آید، چرا که اگر چنین کاری عملی هم باشد حداقل هزینه اینکار بسیار بالا است و مردم هم از آن استقبال نمی کنند. چندین پروژه در آمریکا به این دلایل کنار گذارده شدند. غالباً آب آشامیدنی را از چاه تهیه می کنند و در برخی از مناطق از آب های سطحی، چون آب سدها و یا رودخانه ها و یا مخلوطی از انها.

اما آب چاه و آبهای سطحی و حتی لوله کشی می توانند آلوده باشند. در  تصفیه خانه ها آلایند ها را از آب جدا می کنند و جهت ضدعفونی کردن به آن گاز کلر و یا ترکیبات دیگر کلر می زنند. البته برای ضد عفونی روش های دیگری هم هست که البته گران تر از کلر هستند. به ویژه از آنجا که آب می بایست از لوله  عبور کرده و مدت زیادی در لوله ها میماند، ناچارأ جهت ضدعفونی مقدار بیشتری از ترکیبات کلر به آب می زنند که در بین راه مجدداً آلوده نشود. اما مشکل اینجا است که از یک سو گاز کلر سالم نیست و از سوی دیگر کلر با مواد آلی در آب ترکیب شده و ترکیباتی بوجود می آورد که برخی حتی سرطان زا هستند، اما مقدار آنها در آب کم است. به هر حال چنانچه امکان کلر زدائی از آب موجود باشد بهتر است این کار انجام شود. اغلب در کشورهای جهان سوم به حدی کلر به آب می زنند که هنگام مصرف بوی آن به مشام می رسد.

در عین حال آبی که به دست مصرف کننده می رسد می تواند در برگیرنده آلاینده ها (فلزات همچون آهن، منگان، سرب، آرسنیک، جیوه، کادمیوم، مس، روی، کرم، نیکل، زنگ آهن، فرارها، نیترات، نیتریت، باکتری ها و غیرو) باشد. تحقیقات در سال های اخیر نشان می دهند که در برخی از موارد برخی از باکتری ها دور خود حصاری می سازند و گاز کلر هم نمی تواند آنها را از بین ببرد. دلیل این آلودگی ها البته فراوان است. از جمله می توان عملکرد ناصحیح دستگاه مرکزی تصفیه خانه، نفوذ آب های زیر زمینی به داخل لوله ها به علت کهنه بودن لوله ها و یا قطع و وصل جریان آب در لوله ها و تغییر فشار، طولانی تر شدن خطوط لوله در شهر های بزرگ، عبور آب از لوله های نو و یا کهنه غیر استاندارد در ساختمان ها را نام برد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب