مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حفاظت از آب‌هاي زيرزميني، براي ‌آيندگان
ميزان منابع آب تجديد‌شونده كشور با توجه به موقعيت اقليمي، وقوع پديده تغيير اقليم و گرمايش جهاني و احتمال تشديد خشكسالي‌ها، محدود و احتمالا رو به كاهش است و از سوي ديگر تقاضاي آب براي مصارف مختلف با توجه به افزايش جمعيت و توسعه در ابعاد مختلف، همواره روبه افزايش است؛ بنابراين براي مواجهه با اين چالش و به منظور ايجاد تعادل منطقي بين عرضه و تقاضاي آب و استفاده پايدار از منابع آب لازم است راهكارهاي مديريتي و حفاظتي موثرتري در زمينه بهره‌برداري از منابع آب اعمال شود.

در اين ميان، منابع آب زيرزميني با توجه به ريسك‌پذيري كم آن نسبت به منابع آب سطحي در شرايط خشكسالي و نيز سهولت استحصال آن، از مزيت نسبي بالاتري در تامين نيازهاي فعلي و آتي كشور برخوردار است. با استناد به آخرين آمار مربوط به سال آبي 87 ـ 86، ميزان برداشت از منابع آب زيرزميني از طريق چاه و قنات در كل كشور بالغ بر3/56 ميليارد متر مكعب در سال است كه قسمت اعظم آن در بخش كشاورزي آن هم با بازده پايين به مصرف مي‌رسد. متاسفانه برداشت غير اصولي و بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني به همراه حفر چاه‌هاي غيرمجاز در دشت‌هاي كشور در دهه‌هاي گذشته موجب افت شديد كمي و كيفي در اين منابع شده است كه پيامدهاي سوء آن به صورت تخريب كيفي آب زيرزميني، نشست سطح زمين، افزايش هزينه پمپاژ و گاهي كاهش جريان آب رودخانه‌ها با توجه به تعاملات هيدروليكي بين آب زيرزميني و سطحي نمايان شده است. هرچند در سال‌هاي اخير وزارت نيرو با استقرار نظام تخصيص آب توانسته، روند غير اصولي توسعه آب زيرزميني را تا حدودي كنترل كند با اين حال اين اقدامات در بسياري از دشت‌هاي مهم كشور به مثابه نوشداروي پس از مرگ سهراب است. تقريباً در نيمي از دشت‌هاي كشور نسبت حجم استحصال آب زيرزميني به حجم پتانسيل آب زيرزميني تجديدشونده (technical index) بيش از 100 درصد است، در حالي كه معمولا بايد سعي شود اين شاخص از 70 درصد تجاوز نكند. همين امر باعث شده است كسري مخزن (بيلان منفي) در آبخوان‌هاي كشور به بيش از 6 ميليارد مترمكعب در سال برسد. چنين بهره‌برداري بي‌ضابطه‌اي از منابع آب زيرزميني صدمات و تغييرات جبران‌ناپذيري را به محيط‌زيست وارد كرده است و ادامه اين روند يعني بهره‌برداري بي‌رويه مي‌تواند نگران‌كننده باشد.

در اين خصوص، كميته ملي توسعه پايدار يكي از نشست‌هاي خود را به بحث حفاظت از منابع آب زيرزميني اختصاص داده است و اعضاي آن بر لزوم برنامه‌ريزي‌هاي دقيق‌تر و جامع‌تر براي حفاظت كمي و كيفي از منابع آب زيرزميني كشور تاكيد داشته و توجه و حساسيت مضاعفي از سوي تمامي سياستگذاران، دست‌اندركاران و ذي‌نفعان را خواستار شده‌اند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آبهای زیرزمینی بطور طبیعی ، و بطور کلی تحت اثر وزن خود از نقاط مرتفع به سوی نقاط پست حرکت می کنند. حرکت افقی آب در زیر زمین اغلب بسیار آهسته تر از رودخانه هاست، به نحوی که سرعت آب در رودخانه ها را با متر در ثانیه می سنجند در حالی که سرعت آبهای زیرزمینی با سانتیمتر در روز و حتی متر در سال سنجیده می شود

● جابجایی آب در زیر زمین

در تجزیه و تحلیل حرکت آب زیرزمینی ، مسیر واقعی پرپیچ و خم مولکولهای آب از خلال منافذ رسوبات و درز و شکاف سنگها را به صورت مسیرها صافی در نظر می گیرند، بطوری که گویی مولکولهای آب مستقیما از درون ذرات جامد عبور می کند. خطوط صاف مسیر حرکت مولکولهای آب را اصطلاحا «خط جریان» می گویند. جریان آب زیرزمینی معمولا به صورت یکنواخت و ماندگار است. با استفاده از ارتفاع سطح آب در چاههایی که در یک سفره حفر شده اند می توان «نقشه خطوط تراز ایستایی» را تهیه کرد.

این گونه نقشه ها از نظر مطالعه حرکت آب در زیر زمین و کسب اطلاعات در مورد سفره آب زیرزمینی بسیار مفید است. خطوط تراز ابهای زیرزمینی را خطوط هم پتانسیل نیز می گویند. جهت جریان آب زیرزمینی و نحوه ارتباط آب زیرزمینی با رودخانه ها و دریاچه ها را مشخص کرد، جهت و سرعت حرکت آب زیرزمینی را همچنین می توان بوسیله «رویابها» نیز مشخص کرد. به این منظور مقداری مواد رنگی ، مواد نمکی یا مواد رادیواکتیو را به آب چاه افزوده و زمان دریافتشان را در چند چاه مجاور مشخص می کنند. به این وسیله ، با در دست داشتن فاصله چاهها از یکدیگر جهت و سرعت حرکت آب زیرزمینی معلوم می شود.

● عوامل موثر در سرعت آب زیرزمینی

▪ شیب آبی :

شیب آبی یا گرادیان هیدرولیک بین دو نقطه از سطح ایستایی عبارت از نسبت بین اختلاف ارتفاع دو نقطه به فاصله بین آن دو نقطه است و منعکس کننده کاهش بار ناشی از اصطکاک در طول حرکت آب بین آن دو نقطه می باشد

▪ نفوذپذیری :

نفوذپذیری به معنی قابلیت عبور آب از زمین است. نفوذپذیری علاوه بر اندازه فضاهای خالی سنگ و خاک به ارتباط بین آن فضاهای خالی با یکدیگر نیز بستگی دارد. سنگی که تخلخل زیادی دارد، اگر منافذ آن به هم ، راه نداشته باشند، غیر قابل نفوذ خواهد بود. نفوذپذیری خاک و سنگ را به روشهای مختلفی در صحرا و آزمایشگاه می توان تعیین کرد. رایجترین روش صحرایی تعیین نفوذپذیری استفاده از آزمایش پمپاژ و در آزمایشگاه بکارگیری آزمایشهای «بار ثابت» ، «بارافتادن» یا «بارخیزان» است. در خاکها ، یکنواخت نبودن و حالت لایه لایه تاثیر مهمی بر نفوذپذیری دارد. به نحوی که معمولا نفوذپذیری افقی مصالح به مراتب بیشتر از نفوذپذیری قائم در آنهاست

در اغلب شرایط ، نفوذپذیری سنگها تابعی از وضعیت درزها و شکستگیهایشان ، از جمله فاصله آنها از یکدیگر ، مقدار باز شدگی و پر شدگی آنها و بالاخره اندازه حفرات و نحوه توزیع آنها است. به دلیل نامنظم بودن این اشکال و عدم تداومشان در سنگ ، اغلب ممکن است برآورد نفوذپذیری سنگ با خطای قابل ملاحظه ای همراه شود. نفوذپذیری یکی از مهمترین پارامترهای تعیین کننده ویژگیهای مصالح است. بالارفتن آب به خلاف نیروی گرانشی و بر اثر نیروی موئینه ، شسته شدن رسوبات ریز از میان رسوبات درشت و ایجاد پدیده رکاب و بالاخره از دست رفتن مقاومت برخی خاکها بر اثر بارگذاری ناگهانی به روی آنها ، هم در ارتباط با نفوذپذیری مصالح ایجاد می شود.

● تخلیه طبیعی آب از زیر زمین

آبی که در زیر زمین حرکت می کند سرانجام بطور طبیعی از زیر زمین خارج می شود. با نزدیک شدن سطح ایستایی به سطح زمین ، آب زیرزمینی مستقیما از طریق خاک تبخیر می شود یا جذب گیاهان شده و بر اثر عمل تفریق به اتمسفر باز می گردد. در پاره ای از نقاط ، با نزدیک شدن سطح ایستایی به سطح زمین و تبخیر آب یک منطقه تبخیری و شوره زار بوجود می آید. بخش مهمی از آبهای زیرزمینی مستقیما وارد آبهای سطحی ، یعنی رودخانه ها ، دریاچه ها و دریاها می شود. رودخانه هایی که آب زیرزمینی را زهکشی می کنند «رود زاینده» یا آبزا نامیده می شوند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

منابع آب‌هاي زيرزميني

مقدمه:

همزمان با افزايش جمعيت در جهان، نياز به آب سالم و قابل شرب نيز افزايش مي‌يابد. از سوي ديگر منابع آبهاي زيرزميني به دليل آلودگيها و تغييرات آب و هوايي در حال كاهش است، در نتيجه نگاه‌ها به سوي منابع آب‌هاي زيرزميني كه منابع حياتي آب در مناطق خشك ونيمه خشك محسوب مي‌شوند سوق يافته است.
درسال 1960 يونسكو برنامه بين المللي آبشناسي1(IHP) را اجرا كرد و سازمان جهاني هواشناسي2(WMO) برنامه جهاني آبشناسي3(OHP) را عملياتي نمود. هدف اين برنامه شبيه سازي، نمايش و اندازه‌گيري آبهاي سطحي و نزولات جوي است. شناخت و اندازه‌گيري آبهاي زيرزميني مشكل است و مقايسه آنها با آبهاي سطحي به دليل كمبود شناخت و نقشه‌هاي موجود سخت است. نتيجه سرمايه گذاري در اين راه، بررسي آبهاي زيرزميني و مديريت منابع باقيمانده است.
در طول دهه آخر قرن بيستم، افزايش آبهاي زيرزمين باعث كاهش اهميت بحران آب در مقياس محلي، منطقه اي و حتي جهاني شد. استفاده از آب جهت آبياري مزارع، منابع آب را تحت تنش قرار داد. در هر حال مديريت منابع آب زيرزميني به شناخت موقعيت منابع، نقشه، مدل، حجم و ميانگين جايگزيني ساليانه و كيفيت شيميايي آبهاي زيرزمين نيازمند است. در مجموع، منابع آبهاي خشكي كمتر مي شود.
تلاش گسترده جهاني كه جهت مديريت منابع آب زيرزمين توسط تعدادي از آژانس‌ها صورت مي پذيرد به برنامه جهاني تشخيص و نقشه برداري آبشناسي(4WHYMAP) موسوم است.
آبهاي زيرزميني
آبهاي زيرزميني نفوذ آب حاصل از بارندگيها در حوضه هاي آبخيز، منابع آب زير زميني( آبخوانها ) را در دشتهاي تحت پوشش بوجود آورده اند. همانگونه که قبلا اشاره شد وقوع چند سال خشکسالي متوالي و کمبود شديد آب در منابع آب سطحي، علاوه بر کاهش نفوذ از آبهاي سطحي به آبخوانها موجب باعث افزايش مصرف از آبهاي زير زميني گرديد که باعث افت سطح آب در آبخوانها شده است.
مدیریت منابع آب زیر زمینی با بهره گیری از فن آوری انرژی اتمی
کاربرد تکنیکهای ایزوتوپ اطلاعات ذیقیمتی از وضعیت منابع آب زیر زمینی بدست می دهد و جهت حرکت و منشاء آلاینده ها را از محیط های مختلف شناسایی می کند. این تکنیک در کاوش منابع آب زیرزمینی و استفاده منطقی آن بسیار موثر می باشد.   
کاربرد تکنیکهای ایزوتوپ اطلاعات ذیقیمتی از وضعیت منابع آب زیر زمینی بدست می دهد و جهت حرکت و منشاء آلاینده ها را از محیط های مختلف شناسایی می کند. این تکنیک در کاوش منابع آب زیرزمینی و استفاده منطقی آن بسیار موثر می باشد.انرژی اتمی به عنوان گزینه مناسب (جایگزین انرژی برق) در فرآیند شیرین سازی آب کاربرد دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آبهای زیرزمینی بطور طبیعی ، و بطور کلی تحت اثر وزن خود از نقاط مرتفع به سوی نقاط پست حرکت میکنند. حرکت افقی آب در زیر زمین اغلب بسیار آهستهتر از رودخانه هاست، به نحوی که سرعت آب در رودخانه ها را با متر در ثانیه میسنجند در حالی که سرعت آبهای زیرزمینی با سانتیمتر در روز و حتی متر در سال سنجیده میشود

جابجایی آب در زیر زمین در تجزیه و تحلیل حرکت آب زیرزمینی ، مسیر واقعی پرپیچ و خم مولکولهای آب از خلال منافذ رسوبات و درز و شکاف سنگها را به صورت مسیرها صافی در نظر میگیرند، بطوری که گویی مولکولهای آب مستقیما از درون ذرات جامد عبور میکند. خطوط صاف مسیر حرکت مولکولهای آب را اصطلاحا «خط جریان» میگویند. جریان آب زیرزمینی معمولا به صورت یکنواخت و ماندگار است. با استفاده از ارتفاع سطح آب در چاه هایی که در یک سفره حفر شدهاند میتوان «نقشه خطوط تراز ایستایی» را تهیه کرد. این گونه نقشه ها از نظر مطالعه حرکت آب در زیر زمین و کسب اطلاعات در مورد سفره آب زیرزمینی بسیار مفید است. خطوط تراز ابهای زیرزمینی را خطوط هم پتانسیل نیز میگویند. جهت جریان آب زیرزمینی و نحوه ارتباط آب زیرزمینی با رودخانه ها و دریاچه ها را مشخص کرد، جهت و سرعت حرکت آب زیرزمینی را همچنین میتوان بوسیله «رویابها» نیز مشخص کرد. به این منظور مقداری مواد رنگی ، مواد نمکی یا مواد رادیواکتیو را به آب چاه افزوده و زمان دریافتشان را در چند چاه مجاور مشخص میکنند. به این وسیله ، با در دست داشتن فاصله چاه ها از یکدیگر جهت و سرعت حرکت آب زیرزمینی معلوم میشود.

عوامل موثر در سرعت آب زیرزمینی

▪ شیب آبی : شیب آبی یا گرادیان هیدرولیک بین دو نقطه از سطح ایستایی عبارت از نسبت بین اختلاف ارتفاع دو نقطه به فاصله بین آن دو نقطه است و منعکس کننده کاهش بار ناشی از اصطکاک در طول حرکت آب بین آن دو نقطه میباشد

▪ نفوذپذیری : نفوذپذیری به معنی قابلیت عبور آب از زمین است. نفوذپذیری علاوه بر اندازه فضاهای خالی سنگ و خاک به ارتباط بین آن فضاهای خالی با یکدیگر نیز بستگی دارد. سنگی که تخلخل زیادی دارد، اگر منافذ آن به هم ، راه نداشته باشند، غیر قابل نفوذ خواهد بود. نفوذپذیری خاک و سنگ را به روشهای مختلفی در صحرا و آزمایشگاه میتوان تعیین کرد. رایجترین روش صحرایی تعیین نفوذپذیری استفاده از آزمایش پمپاژ و در آزمایشگاه بکارگیری آزمایشهای «بار ثابت» ، «بارافتادن» یا «بارخیزان» است. در خاکها ، یکنواخت نبودن و حالت لایه لایه تاثیر مهمی بر نفوذپذیری دارد. به نحوی که معمولا نفوذپذیری افقی مصالح به مراتب بیشتر از نفوذپذیری قائم در آنهاست در اغلب شرایط ، نفوذپذیری سنگها تابعی از وضعیت درزها و شکستگیهایشان ، از جمله فاصله آنها از یکدیگر ، مقدار باز شدگی و پر شدگی آنها و بالاخره اندازه حفرات و نحوه توزیع آنها است. به دلیل نامنظم بودن این اشکال و عدم تداومشان در سنگ ، اغلب ممکن است برآورد نفوذپذیری سنگ با خطای قابل ملاحظهای همراه شود. نفوذپذیری یکی از مهمترین پارامترهای تعیینکننده ویژگیهای مصالح است. بالارفتن آب به خلاف نیروی گرانشی و بر اثر نیروی موئینه ، شسته شدن رسوبات ریز از میان رسوبات درشت و ایجاد پدیده رکاب و بالاخره از دست رفتن مقاومت برخی خاکها بر اثر بارگذاری ناگهانی به روی آنها ، هم در ارتباط با نفوذپذیری مصالح ایجاد میشود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

خلاصه:
سبزوار يكي از شهرهاي استان خراسان رضوي است كه در فاصله 240 كيلومتري غرب شهر مشهد در طول جغرافيايي 57 درجه و 43 دقيقه و عرض جغرافيايي 36 درجه و 12 دقيقه در ارتفاع 960 متري از سطح دريا واقع شده است. آب و هواي منطقه سبزوار از نوع اقليم هاي خشك و نيمه خشك است. دشت سبزوار نسبتاً مسطح و بر روي رسوبات آبرفتي دوران چهارم قرار گرفته و ميزان فضاي سبز آن متوسط مي‌باشد. اين دشت كه از شرق به غرب كشيده شده، از رسوبات آبرفتي عهد حاضر پوشيده شده و شامل پادگانه‌هاي آبرفتي، مخروط افكنه‌ها، شن‌هاي روان و رسوبات دانه‌ريز كويري مي‌باشد. سنگ كف  عموماً از رسوبات تبخيري نئوژن همراه با چين‌خوردگي تشكيل شده و لذا ضخامت آبرفت متغير است. بطوري كه حداكثر آن حدود 300 متر در ناحيه‌اي كوچك در شمال دشت واقع شده است. دانه‌بندي آبرفت در حاشيه ارتفاعات شمالي دانه درشت، اما به تدريج به سمت كال شور و در مركز دشت و انتهاي دشت، دانه ريز مي‌گردد. قسمت وسيعي از دشت سبزوار از رسوبات دانه‌ريز رس و سيلت كويري تشكيل شده و در قسمت جنوبي كال شور شن‌هاي روان سطح وسيعي از آن را مي پوشاند. بلندترين نقطه اين حوضه با ارتفاع  2875 متر در كوه نظر گاه در شمال دشت واقع بوده و  بلندترين نقطه در دشت نيز در ارتفاع 1100 متر از سطح دريا قرار دارد. همچنين پست ترين نقطه در دشت در ارتفاع 820 متري از سطح دريا در حاشيه كوير قرار دارد و متوسط ارتفاع دشت 930 متر از سطح دريا است. وجود ارتفاعات نظرگاه در شمال و كوه گرو با ارتفاع 2924 متري از سطح دريا در ناحيه شمال غرب تاثير زيادي به جهت ريزش هاي جوي در منطقه  بوجود آورده كه به طبع آن رودخانه ها و مسيل هاي نسبتا آبدار در مناطق ريوند ، بفره،  مهر، صدخرو و داورزن بوجود آمده و عبور اين رود خانه ها و پخش سيلاب آنها بر روي سطح دشت باعث تغذيه سفره آب زير زميني مي گردد. با توجه به جمعيت رو به رشد شهرستان سبزوار، به عنوان مهمترين شهر منطقه غرب خراسان رضوي،  و محدوديت منابع آب شيرين جهت شرب در اين شهر، استفاده بهينه از اين منابع محدود و شناخت كيفي منابع آبي متصل به اين محدوده از ضروريات بشمار مي آيد. البته در اين زمينه شركت مهاب قدس در سالهاي گذشته اقدامات شايان توجهي از جمله عمليات حفر 8 حلقه چاه عميق در دشت ريوند، احداث خطوط انتقال به طول 46 كيلومتر، احداث مخزن با مجموع ظرفيت 60 هزار متر مكعب و توسعه و اصلاح شبكه توزيع آب شهر اقدام نموده است. اما با اين وجود قطعا نتايج طرح پژوهشي فعلي مي تواند به عنوان حلقه اي از زنجيره مطالعات منابع آب شرب نقش بسزايي در تعيين سيماي كلي حال و آينده آب شرب شهر داشته و در تصميم گيري ها و اقدامات آتي جهت تامين آب شرب مورد استفاده قرار گيرد.
بر اساس مطالعات شركت آب منطقه اي خراسان رضوي، مطالعات طرح جامع آب كشور به منظور بر آورد آب مورد نياز شهري مورد توجه قرار گرفته و در آن مشخصات مهمترين حوضه هاي آبريز از لحاظ كمي و كيفي بررسي شده است. نمونه‌هاي آب انتخابي منابع آبي تحت پوشش شركتهاي آب منطقه‌اي به صورت ماهيانه، فصلي و يا در حداقل و حداكثر سطح آب زيرزميني برداشت شده و براساس آنها نقشه‌هاي شيمي مربوط به آن بدست مي‌آيد. اما نكته اساسي اين است كه با توجه به تعداد منابع آبي دشت ها و محدوديت چاه هاي انتخابي، اين آماربرداري ها با تعداد كم و فواصل زماني زياد انجام شده يا مي‌شوند. به اين دليل اين نمونه‌گيري ها جوابگوي اهداف طرح، بويژه در شهر سبزوار نبوده و بايستي مطالعات دقيقتري در اين محدوده صورت گيرد. گزارش حاضر اقدام كوچكي در اين جهت است. در اين چكيده به برخي از مهمترين يافته‌هاي اين طرح تحقيقاتي اشاره مي‌كنيم.
نقشه هم عمق بدست آمده در اين پروژه نشان دهنده تغييرات عمق سطح آب در محدودة مورد مطالعه است. وضعيت منحني‌هاي هم عمق نشاندهندة وجود يك سفره آزاد در محدوده مورد مطالعه مي باشد كه ماكزيمم ارتفاع سطح آب از سطح توپوگرافي در شرق روستاي مهر در شمال منطقه با ارتفاع 36/176 متر قرار دارد. حداقل آن نيز در حاشيه جنوبي كال شور كه سطح آب آن به كمتر از 10 متر  مي‌رسد، با ارتفاع 57/3 متر مربوط به چاه پيزومتر جنوب كال نامن مي باشد. البته در دامنه شمالي در محدوده مورد مطالعه عمق آن كاسته شده و به سطح زمين نزديك‌تر مي‌گردد. فواصل منحني‌هاي هم عمق نيز از همديگر 10 متر بوده و با توجه به منحنيهاي ترسيم شده، اين منحني‌ها تقريباً از شيب توپوگرافي منطقه تبعيت داشته و جهت آنها از شمال به سمت جنوب ناحيه كال شور مي باشد. در منطقه مهر منحني‌ها از فشردگي زياد برخوردار مي باشد و تقريباً از شيب توپوگرافي آن ناحيه پيروي مي‌كند. اين خود دليلي بر وجود سفره آزاد در اين نواحي است. جهت منحني‌هاي هم عمق در ناحيه ابارش و استير به سمت جنوب (كال شور) بوده و تقريباً يكنواخت مي باشد. در ناحيه استير تا ريوند و به سمت جنوب، فواصل منحني‌ها زياد شده و به سمت كال شور اين فواصل زيادتر مي‌شود. اين امر نشان دهندة شيب كم منطقه مذكور است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آبهاي زيرزميني به وسيله  نفوذ وتراوش آب كه اكثرا از سطح زمين ته نشست مي شوند تغذيه ميشوند .پس از نفوذ وتراوش ،حركت آبهاي زير زميني از طريق خاكها ،سنگها و ديگر مواد زمين تا هنگامي كه مقداري از آبهاي زير زميني تخليه شوند صورت ميگيرد كه اين آبها از زمين خارج شده وبه سطح  بر مي گردند وبه صورت چشمه ، رود ، يا موقتا در درياچه ها و آبگيرها و زمين هاي مرطوب باقي مي مانند . ميزان آبي كه در چرخه آبهاي زير زميني نفوذ ميكند به عوامل مختلفي بستگي دارد كه عبارتند از :
شرايط و نوع مواد سطحي محل ، طبيعت و فراواني گياهان روئيده شده (رستني) در منطقه ، اشكال توپوگرافي منطقه و فراواني بارندگي شرايط و نوع مواد سطحي : ميزان تراوش توسط افزايش فضاهاي خالي در خاك هاي سست و ماسه هاي غير متراكم و گراول ها افزايش مي يابد . سنگ بستري كه در معرض شكستگي قرار گرفته يا ذاتا پوك و متخلخل است مثل ماسه سنگ هاي درشت، همچنين تراوش هاي مجاز ذاتي توسط آبهاي سطحي و به عبارت ديگر زمين هاي غير متراكم كه شامل اجزلي مسطح و پهن كاملا آكنده از روزنه هاي ريز از موانع تراوش هستند .
همچنين سنگ هاي بستر بدون شكستگي مانند ماسه سنگ هايي با تركيب آذرين  ( به عنوان مثال گرانيت و ديوريت ) يا سنگ هاي دگرگوني درجه بالا مثل گنيس از موانع تراوش و نفوذ به شمار مي آيند .
گياهان رستني : 3/1 يا بيشتر بارندگي در مناطق پر درخت روي برگ گياهان  و درختان ميريزد و قبل از اينكه روي سطح زمين جاري شود تبخير مي گردد. تبخير هاي سطح زمين حدود 4/1 خشكي هاي سطح زمين را تشكيل مي دهد كه يا به صورت روان آب مثل رودخانه ها هستند يا اينكه به طور موقت در درياچه ها و يخچال ها ذخيره مي گردند . در صورتي كه شرايط سطحي آماده باشد باقي مانده بارندگي به داخل زمين نفوذ مي كند . تراوش آب به داخل زمين توسط ريشه گياهان كه راه هايي را حهت عبور آب ايجاد مي كنند افزايش مي يابد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب های زیرزمینی (groundwaters): آب زیرزمینی آبی است که در زیر سطح زمین ، درزه‌ها و فضاهای حفره‌ای را در صخره‌ها و رسوبات پر می‌کند. اکثر آبهای زیرزمینی بطور طبیعی خالص هستند. اکثر اوقات ، آبهای زیرزمینی سالها حتی قرنها قبل از مصرف دست نخورده باقی می‌مانند. بیش از 90% آب آشامیدنی کل جهان از آب زیرزمینی است. مردم ما هر روز 1700 میلیارد لیتر آب مصرف می کنند. 97% آبهای کره زمین درون اقیانوسها است و 2% آن یخ زده است. ما آب مورد نیاز خود را از 1% باقیمانده تهیه می‌کنیم که از یکی از دو منبع زیر بدست می اید: سطح زمین (رودخانه‌ها ، دریاچه‌ها و نهرها) و یا از آبهای زیرزمینی. امروز حدود 117 میلیون نفر ، یعنی بیش از نیمی از جمعیت آمریکا متکی به آبهای زیرزمینی به عنوان منبع آب آشامیدنی هستند. جای تعجب نیست که کشف آلودگی آبهای زیرزمینی در تمام دنیا موجب بروز نگرانیهای شدیدی شده است

سفره آب زیرزمینی (groundwater Table):
سفره آب به لایه یا منطقه قابل نفوذی در زیر سطح زمین گفته می‌شود که آب در آن می‌تواند جریان یابد. سفره آب همچنین باید قابلیت آبدهی خوبی داشته‌ باشد. سطح فوقانی سفره آب ، یا سطح ایستایی همواره افقی نیست و به‌طور طبیعی از منطقه تغذیه آن ، یعنی محل و منطقه‌ای که آب زیرزمینی را تامین می‌کند، به طرف محل تخلیه دارای شیب است. بطور کلی شکل سطح استیابی غالبا از شکل سطح زمین پیروی می‌کند. ولی برآمدگیهای آن هموارتر است. بنابراین ایستایی در نواحی پست در نزدیک سطح زمین و در تپه‌ها و کوه‌ها در عمق زیادتر قرار دارد.
بطور معمول در مناطق پرباران و در دشتها سطح ایستایی بالا و در مناطق خشک و کوهستانی پایین است. در مناطق مرطوب سطح ایستایی ممکن است تا نزدیک سطح زمین بالا بیاید. در گودیهای چنین نقاطی ، ممکن است «آبگیر» و در صورت وجود پوشش گیاهی ، «باتلاق» بوجود اید. تغییرات ارتفاع سطح ایستایی را بر حسب زمان به صورت نمودارهایی به نام هیدروگراف نشان می‌دهند.سفره‌های دارای بازدهی قابل توجه اغلب در رسوبات ناپیوسته شنی و ماسه‌ای تشکیل می‌شوند.
آبرفتها ، یعنی رسوباتی که توسط رودها در دره‌ها و دشتها برجای گذارده می‌شوند، معمولا سفره‌های آب زیرزمینی خوبی تشکیل می‌دهند. رسوبات رسی گرچه از تخلخل زیادی برخوردارند، ولی چون قابلیت نفوذ کمی دارند، با وجود حجم آب زیادی که ممکن است در خود ذخیره کرده‌باشند، سفره آب زیرزمینی تشکیل نمی‌دهند و به عنوان مواد غیر قابل نفوذ در نظر گرفته می‌شوند. در سنگهای متراکم نیز آب معمولا در نمونه‌هایی ایجاد می‌شود که از تخلخل ثانوی قابل توجه برخوردار باشند. در این میان بهترین سفره آبها معمولا در سنگهای آهکی درز و شکافدار ایجاد می‌شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

پس از یخچال ها منابع آب زیرزمینی دومین منبع آب شیرین موجود در جهان می باشد. در نقاطی که آب های سطحی همانند دریاچه ها و رودخانه ها وجود نداشته و یا غیر قابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع آب زیرزمینی برطرف می گردد.
حدود یک سوم جمعیت جهان وابسته به آب زیرزمینی بوده و بیش از ۷۰ درصد منابع آب زیرزمینی به مصرف کشاورزی می رسد. بنابراین توسعه ی کشاورزی و صنعت باعث افزایش برداشت از منابع مذکور شده و برداشت بی رویه از مخازن آب زیرزمینی موجب گردیده که میزان تغذیه ی آبخوان جواب گوی برداشت نباشد و سطح آب زیرزمینی افت نماید. افت سطح آب زیرزمینی مشکلاتی همچون خشک شدن چاه های آب، کاهش دبی رودخانه و آب دریاچه ها، تنزل کیفیت آب، افزایش هزینه ی پمپاژ و استحصال آب و نشست زمین را به دنبال دارد. افت سطح آب زیرزمینی در اکثر نقاط جهان، به ویژه آفریقای شمالی، آسیای مرکزی و جنوبی، خاورمیانهف چین شمالی، آمریکای شمالی و استرالیا و به طور محلی در دیگر مناطق جهان مشاهده می گردد. کسری حجم مخزن آب زیرزمینی جهان سالانه بین ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیارد متر مکعب بوده و مجموع کسری حجم مخزن آب زیرزمینی در کشورهای هند، چین، ایالات متحده، آفریقای شمالی و یمن بیش از ۱۶۰ میلیارد متر مکعب در سال می باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب