مرجع تخصصی آب و فاضلاب

طراحى يک سيستم آبيارى را مى‌توان به درست کردن يک مربع تنگرام تشبيه کرد، که داراى اجزاء مختلفى است.
- وضعيت آب و خاک
- مواد و مصالح موجود
- اقليم
- طراحى سيستم
- اجراء سيستم
- سرمايه
- مديريت
تنها در صورتى که اين اجزاء مانند مربع تنگرام هر کدام در جايگاه خود و به نحو مطلوب استفاده شوند شکل مربوط به طرح آبيارى تکميل خواهد شد. با اين اجزاء مى‌توان انواع و اقسام شکل‌ها را ايجاد کرد اما اگر فقط شکل خاصى مورد نظر باشد بايد از اين اجزاء فقط در جاى خود استفاده کنيم در غير اين صورت شکل مورد نظر حاصل نخواهد شد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

منظور از کرت قطعه زمينى است که معمولاً به شکل مربع يا مستطيل بوده و اطراف آن توسط پشته کوچکى از خاک محصور است. سطح زمين در داخل کرت مسطح است يعنى فاقد شيب مى‌باشد. به‌طورى که وقتى آب وارد آن شد داخل کرت حالت غرقابى به‌خود مى‌گيرد تا به‌تدريج آب به داخل خاک نفوذ کند. هر چه جبهه آب در داخل کرت يکنواخت‌تر حرکت نمايد راندمان الگوى توزيع آب بيشتر خواهد شد. طراحى اينگونه سيستم‌‌ها بر اساس مقدار دبى جريان آب ورودى به کرت، شماره منحنى نفوذ خاک و ابعاد زمين انجام مى‌شود.
سيستم کرتى تقريباً براى انواع گياهان مناسب است. در کرت از غلات گرفته تا درختان ميوه کشت و آبيارى مى‌شود. اندازه کرت بستگى به‌مقدار جريان آب و نفوذپذيرى خاک دارد. در بعضى شرايط مساحت کرت فقط چند متر مربع است حال‌آنکه در بعضى جاها ممکن است مساحت آن به ده‌ها هکتار برسد. زارعين به تجربه دريافته‌اند که اگر مقدار جريان آب کم باشد سيستم آبيارى کرتى مناسب‌ترين روش آبيارى زمين است. شکل‌هاى (آبيارى کرتى در حوضچه‌هاى بسيار کوچک) و (آبيارى کرتى که درآن يک نهر در بالاى زمين تعداى کرت بزرگ را آبيارى مى‌کند) دو نوع کرت را نشان مى‌دهند که در يکى اندازه کرت کوچک و ديگرى بزرگ است.
اندازهٔ کرت به عوامل زير بستگى دارد که از جمله مى‌توان: نوع خاک، مقدار جريان، عمق آبياري، اندازهٔ مزرعه، شيب زمين، و شيوهٔ زراعت را نام برد.
- نوع خاک، مقدار جريان و عمق آبيارى: اين سه عامل در تعيين اندازهٔ کرت‌ها مهمترين نقش را ايفاء مى‌کنند. وقتى خاک شنى باشد آب به‌سرعت در آن نفوذ مى‌کند. اين بدان معنا است که بايستى کرت‌ها کوچک باشند تا آب سريعاً توزيع شود، حتى زمانى که مقدار جريان زياد است.
وقتى خاک رسى باشد آب به‌کندى در آن نوفذ مى‌کند و توزيع آب روى سطح خاک زمان بيشترى لازم دارد. پس کرت‌ها مى‌توانند بزرگ باشند، حتى زمانى که مقدار جريان کم است. در مورد خاک‌هاى مشابه اگر مقدار جريان زياد باشد معمولاً مى‌توان کرت‌ها را بزرگ‌تر گرفت. دليل اينکار سرعت توزيع آب روى سطح خاک است. براى ايجاد عمق نفوذ بيشتر نيز مى‌توان اندازه‌ٔ کرت را افزايش داد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مبحث‌ اول‌ : جايگاه‌ و سير تاريخي‌
الف‌: زمينه‌ مطالب‌

اصولا يكي‌ از مباحث‌ مهم‌ حفاظت‌ از منابع‌ آبي‌ آنست‌ كه‌ بدانيم‌ مالكيت‌ منابع‌ آبي‌ چه‌وضعيت‌ و ساختاري‌ دارد و آيا تعلق‌ اين‌ مالكيت‌ به‌ يك‌ شخص‌ تكليفي‌ را براي‌ مالك‌ در جهت‌حفاظت‌ و حراست‌ بوجود مي‌آورد يا آنكه‌ صرف‌ داشتن‌ مالكيت‌ ايجاد حق‌ و اختيار براي‌ مالك‌ درپي‌ دارد؟

مضافا صرف‌ داشتن‌ حق‌ بهره‌برداري‌ از آب‌ بدون‌ داشتن‌ مالكيت‌ چه‌ آثاري‌ دارد؟

آيا مي‌توان‌ به‌ استناد قاعده‌ فقهي‌ و مشهور اذن‌ در شئي‌ اذن‌ در لوازم‌ آن‌ نيز هست‌ (1).استنباط كرد كه‌ با وجود و تحقق‌ حق‌ بهره‌برداري‌ از منابع‌ آبي‌ لزوما حق‌ حفاظت‌ به‌ بهره‌بردار منتقل‌مي‌گردد؟

از طرف‌ ديگر انواع‌ مالكيت‌ چه‌ تأثيري‌ در ايجاد حفاظت‌ آن‌ دارد و آيا هنگامي‌ كه‌ مالكيت‌منابع‌ آب‌ در اختيار اشخاص‌ حقيقي‌ يا حقوقي‌ از نوع‌ خصوصي‌ باشد، مالك‌ حق‌ حفاظت‌ و حراست‌به‌ تبع‌ مالكيت‌ خود پيدا مي‌كند؟ آيا مي‌توان‌ گفت‌ در مالكيت‌ از نوع‌ ملي‌ يا دولتي‌ وظيفه‌ و تكليف‌بخصوص‌ و ويژه‌اي‌ براي‌ مالك‌ در ممانعت‌ و انجام‌ حفاظت‌ بوجود مي‌آورد؟

بررسي‌ سير تحول‌ مالكيت‌ آب‌ از آن‌ جهت‌ مهم‌ و حياتي‌ است‌ كه‌ براي‌ ما محقق‌ مي‌سازد نوع‌مالكيت‌ اين‌ منبع‌ حيات‌ بخش‌ تا چه‌ ميزان‌ در كشور ما مؤثر بوده‌ است‌، و بديهي‌ است‌ كه‌ جهات‌مختلف‌ اقتصادي‌، حفاظتي‌ بهره‌برداري‌ قابل‌ بررسي‌ هستند. همچنين‌ آثاري‌ مانند: آثار عام‌ مالكيت‌،دعاوي‌ ناشي‌ از مالكيت‌ و قواعد نگهداري‌ از منابع‌ و سرچشمه‌هاي‌ نظام‌ آبياري‌ از اين‌ نظر بيشترمي‌تواند قابل‌ تأمل‌ باشد.

اين‌ امر مسلم‌ است‌ كه‌ با وجود مالكيت‌ خصوصي‌ بر منابع‌ آب‌ طبيعي‌ است‌ كه‌ آثار حفاظت‌ ازآنها مشمول‌ قواعد عام‌ مالكيت‌ خصوصي‌ خواهد بود لكن‌ در صورتي‌ كه‌ مالكيت‌ اين‌ منابع‌ را تابع‌امور عمومي‌(2) قرار دهيم‌ شرايط نگهداري‌ و استفاده‌ و نيز حفاظت‌ مشمول‌ شرايط ويژه‌ اين‌ قواعدخواهد بود.

به‌ جهت‌ آنكه‌ در كشور ما هر دو مرحله‌ مذكور را سپري‌ كرده‌ آثار اجرايي‌ آن‌ بر ما روشن‌ است‌و هر دو مرحله‌ را مي‌توان‌ مورد ارزيابي‌ قرار داد.ليكن‌ از مجموع‌ اين‌ مباحث‌ ما به‌ آثار و انواع‌ مالكيت‌منابع‌ آبي‌ اشاره‌ خواهيم‌ كرد.

محقق :غلامرضا مدنيان‌

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مهمترين‌ عامل‌ استفاده‌ از آب‌ وجود سلامت‌ و پاكيزگي‌ آبها براي‌ امكان ‌بهره‌مندي‌ معقول‌ و بهينه‌ از آنهاست‌. طبيعي‌ است‌ كه‌ با وجود اين‌ خصيصه‌ است‌ كه‌ مبحث‌ آلودگي‌ آبها از جايگاه‌ عمده‌اي‌ در مباحث‌ آب‌ برخوردار مي‌گردد علاوه‌ از آنكه‌ اصول‌ كلي‌ آلودگي‌ آبها در فصول‌ قبل‌ به‌ تفصيل‌ مورد تجزيه‌ و تحليل‌ قرار گرفت‌ آنچه‌ در حال‌ حاضر مورد بحث‌ قرار مي‌گيرد سازمانها و دستگاههايي‌ است‌ كه‌ به‌ حفاظت‌ از سلامت‌ آبها رسيدگي‌ مي‌كنند. جدي‌ترين‌ بحث‌ سلامت‌ آب‌ در معقوله‌ آبهاي‌ آشاميدني‌ مطرح‌ است‌ چرا كه‌ سلامت‌ جان‌ انسانها و حيوانات‌ ارتباط مستقيمي‌ با آن‌ دارد كه‌ به‌ هيچ‌ وجه‌ انكار پذير نيست‌و لذا با توجه‌ به‌ اهميت‌ و ارزش‌ انسانها، دولتها از مدتها قبل‌ يكي‌، از طريق ‌حفاظت‌ از آبهاي‌ آشاميدني‌ را تشكيل‌ سازمانهايي‌ مي‌دانسته‌اند كه‌ به‌ نوعي‌ كيفيت‌ و كميت‌ آب‌ آشاميدني‌ را مورد نظارت‌ و دخالت‌ خود قرار مي‌دهند.

از طرف‌ ديگر وضعيت‌ كلي‌ آبها از نظر عدم‌ آلودگي‌ نيازمند نظارتي‌ اختصاصي‌ وجدي‌ است‌ كه‌ طبيعتا با استقرار تشكيلات‌ مستقل‌ و قوي‌ قابل‌ تحقق‌ است‌، در اين ‌راستا مبحث‌ حاضر در دو بخش‌ به‌ بررسي‌ پيشينه‌ تاريخي‌ سازمانهاي‌ آب‌ و فاضلاب‌ و محيط زيست‌ مي‌پردازد.

الف‌ : پيشينه‌ تاريخي‌ تشكيلات‌ و وظايف‌ سازمانهاي‌ آب‌ و فاضلاب‌
ب‌ : پيشينه‌ تاريخي‌ و وظايف‌ سازمان‌ حفاظت‌ محيط زيست‌

الف‌ : پيشينه‌ تاريخي‌ تشكيلات‌ و وظايف‌ سازمانهاي‌ آب‌ و فاضلاب‌

با توجه‌ به‌ اينكه‌ نظام‌ شهرنشيني‌ طبيعي‌ فراتر از زندگي‌ عشايري‌ و روستايي‌ دارد به‌ اقتضاء وجود جوامع‌ شهري‌ مدرن‌ مباحث‌ حفاظت‌ از آبها درمعقوله‌ آشاميدن‌ تغيير مي‌كند. در ايران‌ نيز تا سال‌ 1328 كه‌ در قانون‌ بودجه‌كل‌ كشور اعتباري‌ براي‌ انجام‌ لوله‌كش‌ شهر تهران‌ پيش‌بيني‌ شد جامعه‌ شهري‌ تهران‌ و ديگر مناطق‌ از وجود قنوات‌ و چاههاي‌ محل بهره‌مند بوده‌ و طبيعي‌است‌ كه‌ كنترل‌ سلامت‌ اين‌ آبها به‌ هيچ‌ وجه‌ ميسر نبوده‌ و ضريب‌ اطمينان ‌حفاظت‌ از آنها تا ميزان‌ زيادي‌ غير قابل‌ اعتماد جلوه‌ مي‌نمود.

دکتر غلامرضا مدنیان
E-mail:aamadanyan@yahoo.com

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مدیریت نگهداری شبکه های آبرسانی و آبیاری

چکیده :

ناهماهنگی اقلیمی و هیدرولوژیکی در بسیاری از نقاط دنیا لزوم استفاده از آبیاری مزارع و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی را ایجاب می نماید . احداث سیستم های آبیاری پیچیده احتیاج به سرمایه گذاریهای قابل ملاحظه ای دارد که هزینه های هنگفتی را به دولت و استفاده کنندگان آن تحمیل می نماید . بنابراین برای دستیابی به منافع معقول، به مدیریتی جدی و کوشا در امور بهره برداری و نگه داری احتیاج است.

نظر  به اینکه بیشترین توجه متخصصین  طرح های توسعه منابع آب به سرمایه گذاری در  احداث سدها و شبکه آبیاری و زهکشی‌های و خطوط انتقال آب  معطوف می باشد. وکمتر به بحث بهره برداری و نگهداری، تعمیرات پیشگیرانه و بهسازی و مقاوم سازی لایه ای و سطحی طرح های اجرا شده ، پرداخته شده است.

در این مقاله به بررسی مشکلات موجود و روشهای بهره برداری،  نگهداری، بهسازی، تعمیرات پیشگیرانه و مقاوم سازی شبکه های آبیاری و زهکشی پرداخته شده است و با مطالعه موردی شبکه‌ آبیاری و زهکشی دشت اصفهان و رودخانه زاینده رود از پرداخته شده و سپس به ارائه راه حل و راهکارهای مفیدی در هایی جهت بهبود وضعیت بهره برداری و نگهداری ارائه شده است.
مقدمه:

امروزه نقش آب به عنوان یک ماده حیاتی و کلیدی برای تامین شرایط توسعه پایدار در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی مطرح می باشد . بنابراین برای داشتن یک زندگی سالم و امنیت غذایی نسل های حاضر و آینده، حفاظت از منابع آب شیرین و مدیریت صحیح و منطقی این منابعِ محدود یک امر اجتناب ناپذیر می باشد.

بخش عمده کشور ایران، به علت موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خود در زمره مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب شده و با محدودیت و کمبود آب مواجه است . در این راستا لزوم استفاده از سیستمهای آبیاری و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی در بخش های مختلف صنعت ، انتقال آب شرب، بهداشتی و همچنین کشاورزی که عمده ترین مصرف کننده منابع آب شیرین می باشد، امری ضروری و حیاتی تلقی می شود.

طی سالیان اخیر توجه بیشتر دست اندرکاران طرح های توسعه منابع آب به سرمایه گذاری جهت احداث سدها و شبکه آبیاری و زهکشی های جدیدو خطوط انتقال ، کانال های آبرسانی، کالورت ها، ایندکسهای سطحی، تونلهای تحت فشار و غیر تحت فشار بوده و به بحث بهره برداری و نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه و همچنین بهسازی و مقاوم سازی لایه ای و سطحی طرح های اجرا شده ،پرداخته نشده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مبحث اول :ضرورت وجود قواعد جزايي آبها

الف) زمينه‌ مطالب‌

يكي از عمده ترين شيوه هاي حفاظت آبها توسط هر دولت یا حكومت تبيين نحوه برخورد جزايي با متخلفين و متجاوزين به منابع آبي يا تأسيسات آبي است . شايد لازم نباشد به ضرورت اهميت اين سياست پرداخت .

زيرا از بديهي ترين اموري است كه نشانگر واكنش اجتماعي به رفتار عده اي متجاوز به اموال عمومي و دولتي است كه با ارتكاب بزه هاي مختلف منافع اجتماعي را مختل و روند خدمات رساني به شهروندان را دچار آسيب و ركود مي نمايند.

دولتها بواسطه آنكه بعضي از اموال عمومي را بخاطر اعمال حاكميت و برخي ديگر را بواسطه لزوم كسب منافع مادي بعنوان تصدي تحت سيطره خود دارند،مستقيماً در جريان حفاظت منابع آبي دخيل و ذينفع هستند.

پاره اي از منابع آبي علاوه بر آنكه برخي نيازمنديهاي عمومي اجتماع را مرتفع مي سازند غالباً با ديدگاههاي امنيت ملي ، سياسي و دفاعي هر كشور مرتبط و درگير هستند.بدين لحاظ لزوم داشتن سياست جزايي براي هر كشور پيرامون حفاظت از منابع آبي ضروري مي نمايد.

در برخي از كشورها كه مالكيت منابع آبي متعلق به دولت است شدت برخورد و نحوه عمل دولتها را بايد در راستاي منافع ملي ارزيابي كرد . زيرا حجم عظيم سرمايه گذاري دولتها در تأسيسات و منابع آبي و فشار كمرشكن احداث و بهره برداري از آنها ، دولتها را بر آن مي دارد كه براي جلوگيري از بروز اختلال در امر انتفاع از اين منابع تدابير جزايي را اتخاذ و با انگيزه هاي مختلفي كه قصد تخريب يا تجاوز به چنين منابعي را دارند به شدت برخورد نمايند.

ب ) اهميت منابع آبی در ايران

در كشور ايران كه يکي از مصاديق بارز چنين دولتهايي است ملاحظه ميشود كه بر طبق منشور ملي و بنيادين جامعه يعني قانون اساسي (1) منابع آبي شامل ( سدها ، شبكه هاي بزرگ آبرساني ، رودخانه ها ، نهرها و ساير منابع آبي ) در مالكيت دولت قرار داده شده و همين بينش تا بدانجا به پيش مي رود كه در قوانين عادي بهره مندي از منابع آب را نيز با مجوز دولت مجاز مي شمارد.(2)

بديهي است كه وجود چنين نقطه نظري باعث خواهد شد كه عاملان اختلال در تأسيسات آبي را بعنوان عناصري خطرناك تلقي و با پيدايش انگيزه هاي ارتكاب جرم شرايط مجازاتهاي سخت همانند حبس و اعدام را بر مرتكبين تحميل سازند. (3)

محقق :غلامرضا مدنيان‌

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

کاهش تبخیر از سطوح آزاد آب، یکی از عملیات مهم حفاظتی به شمار می‌رود. در ارتباط با این موضوع، دو راه کلی به کار گرفته می‌شود: یکی کاهش سطح آزاد آب و دیگری حفاظت سطوح آزاد آب. کاهش سطح آزاد آب با کم کردن نسبت مساحت به حجم مخازن انجام می‌شود. ذخیره آب در مخازن طبیعی زیرزمینی نیز به جای مخازن سطحی تلفات تبخیر را کاهش می‌دهد.

به جزء موارد استثنایی؛ حفاظت سطوح آزاد آب برای کاهش تبخیر مقرون به صرفه نبوده است. روشهای تحت آزمایش شامل غشاهای تک مولکولی، و غشاها و ذرات شناور است. هر کدام از این روشها برای تقلیل سطح آزاد آب در مجاورت هوا طرح شده است. غشاهای تک مولکولی از الکهای چرب از قبیل هگزا دکانول ساخته شده‌اند. لایه را باید دایما به سطح اضافه نمود تا بدین وسیله اثر باد و ضایعات بیولوژیکی خنثی گردد. ورقه‌های شناور لاستیکهای بوتیل برای مخازن کوچک عملی‌تر است. ذرات شناور یا بلوکهای موادی از قبیل پرلیت، کفهای مومی شکل یا جسم سبک وزن، سطح آزاد آب را کاهش می‌دهند. تا جایی که محلی برای دسترسی حیوانات به آب می‌گذارد. ثابت شده است که روشهای مختلف فوق همه در مورد کاهش تبخیر در مخازن کوچک موثر می‌باشند.

 

تغذیه مصنوعی

مخازن زیرزمینی با آبی که از سطح به آنها نفوذ می‌کند تامین می‌گردد. در شرایط طبیعی فقط جزء کوچکی از آب باران به آب زیرزمینی می‌رسد. از آنجایی که مخازن زیرزمینی، مخازنی بدون تبخیر می‌باشند و از آنجا که جریان آبهای سطحی اغلب هدر می‌رود، حفاظت آب از طریق افزایش تغذیه مخازن زیرزمینی، توسط جریانهای سطحی یک عمل منطقی است.

روشهای معمولی تغذیه مصنوعی عبارتند از: حوضچه، شیار یا نهر، غرقاب، گودال یا چاههای تزریقی.

در روش حوضچه‌ای پخش آب به وسیله یک سری برکه‌های کوچک است که با دیواره یا پشته‌های کوچک ساخته شده صورت می‌گرد. پشته‌ها اغلب از خطوط تراز پیروی کرده و به نحوی تنظیم شده‌اند که آب از یک حوضچه به حوضچه دیگر جریان می‌يابد.

در روش شیاری یا نهری جریان آب در امتداد یک سری نهرهای موازی خواهد بود که نزدیک به هم قرار گرفته‌اند.

در روش غرقاب روی سطح زمین را لایه کوچکی از آب فرا  می‌گیرد. گودال و محور و چاههای تزریقی به عنوان روشهای تغذیه اساسا در مناطق شهری و مراکز صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. صرف نظر از نوع روش، باید آبی که به زمین تغذیه می‌شود عاری از مواد رسوبی باشد. استفاده از ترکیبی از روشهای متعدد فوق برای هدفهای تغذیه معقولتر است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حملات شيميائي و حفاظت از منابع آب

نويسنده: حسين معصوم بيگی

Chemical Warfare Agents and Protection Of water resources
مقدمه:
عوامل شيميائي بخارات سمي ،آئروسل ،مايعات و يا جامداتي بعضا بي بو و بي مزه هستند كه اثرات سمي روي حيوانات ،گياهان و مردم دارند.آنها را از طرق مختلفي پخش مي كنند وسلامتي محيط و مردم را تهديد مي نمايند.
استفاده از عوامل شيميائي از سال 1915با كاربرد وسيع كلر توسط آلمانها بر عليه بلژيك شروع شدكه طي جنگ جهاني اول 10000نفر مردند و بيش از يك ميليون نفردر اثر كاربرد عواملي مثل كلر و فسژن و سولفور موستارد مسموم شدند.بعدها ايتاليا در مقابل اتيوپي،ژاپن درمقابل چين وعراق در مقابل ايران در حد گسترده ائي استفاده كردند.عوامل اعصاب مثل GA,GB,GD,VXاز جمله ارگانو فسفر هاي و عوامل شيميائي هستند كه حجم عمده ايي از عوامل شيميائي ذخيره شده در آمريكا را تشكيل مي دهند. وبعد از جنگ ابران وعراق در عمليات طوفان صحرا مواردي ازكاربرد عوامل شيميائي توسط طرفين مخاصمه گزارش گرديده است. در چنين حملاتي بناچارمنابع آب نيزدرمنطقه موردحمله آلوده مي شوند.
وقتي يك حمله شيميائي اتفاق مي افتد,وضعيت بهداشتي جامعه،سلامتي جسمي ورواني مردم درمعرض خطرقرارمي گيرند و همراه آن غذا,آب تداركات و پشتيباني وساختار اجتماعي خانواده ها ووضعيت اقتصادي دولت ومردم نيز تحت تاثير قرارمي گيرد ،بنابراين لازم است با برنامه ريزي وانجام اقدامات مناسب همواره آمادگي براي مقابله داشته باشيم.
اهميت آب با توجه به استعدادآن در انتشاربيماريها و سموم، بسيار زياد است و كمتر سرمايه گذاري مانند تامين آب سالم مي تواند نتايج بهداشتي به اين خوبي و با اين وسعت در پي داشته باشد،به نحوي كه وفور يا كمبود آب سالم ميتواند به معناي سعادت يا فقر و زندگي يا مرگ و حتي عامل بروز جنگ باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب