مرجع تخصصی آب و فاضلاب

در نيمه دوم قرن بيستم پيشرفت سريعي در آبهاي زير زميني در چندين صحراي بزرگ دنيا بوجود آمد . نتايج اوليه فعاليت در صحرا و شبه جزيه عرب وجود مقادير عظيمي از آبهاي ذخيره شده در زير خاك صحرا را به اثبات مي رساند . اين پيشرفت مرهون تلاشهاي مهندسان و زمين شناسان آبهاي زير زميني ، كاركنان احداث چاه ، و رهبران سياسي است كه به خود جرأت دادند تا تحقيقاتي را بر عليه نمونه هاي پذيرفته شده منابع آبي به راه اندازند .
چند عامل ، برنامه هاي توسعه هاي آبي را در مناطق خشك و باير ممكن مي سازد :
1) بيابانها فضاهاي خالي از جمعيتي را بدست مي دهند .
2) آب و هواي مطلوب براي رشد محصولات تقريبا در تمام طول سال
3) مناطق وسيعي از خاكهاي خوب و قابل قبول و نيز نيازهاي تركيب غذايي براي افرادي كه در صنعتهاي منابع معدني و نفتي در مناطق بياباني هستند .
در كل جهان ، سفره هاي آبخيز هيچ گاه به عنوان ذخاير منابع آلي حقيقي درنظر گرفته نشده اند . برعكس ، آنها تنها به عنوان مخازن نگهداري سهم هاي ساليانه ي آنچه كه متاسفانه بازده مطمئن به شمار مي رود ، در نظر گرفته مي شوند . هنگامي كه آبگيري به هر طريق قابل ملاحظه تحليل رود ، افزايش ساليانه آب زيرزميني از روي آن كم مي شود . اما در حقيقت ، ذخيره ي آبهاي در سطح ( روزميني ) كه پر باقي مي ماند به همان اندازه ضعيف مديريت و هدايت مي شود كه ذخيره اي كه خالي باقي مانده است ، به همين منوال ذخيره ي آبهاي زيرزميني نيز ضعيف هدايت مي شود ، هنگامي كه مجاز به بالا و پايين شدن در برابر نوسانات چرخه ي طبيعي و نيازهاي جمعيت انساني نمي باشند .
هدايت آبي  صحيح، استفاده ي مطلوب از منابع موجود در جهت تامين بزرگترين مصلحت عمومي است . اين امر شامل هماهنگي جنبه هاي طبيعي هم  چرخه ي آبي و هم هر عمل مصنوعي كه بتوان بر روي آن انجام داد ، به جز ، در بيشترموارد ، انتقال درون آبگيري آبهاي سطحي كه به شدت گران و غير اقتصادي است .
مفهوم چرخه ي آب چنان به صورت عمومي پذيرفته شده است كه مشكل بتوان تاريخچه درازي را كه پس توسعه و نمايش آن ، از ابتداي تاريخ تا همين اواخر ، كه به ندرت به ربع قرن مي رسد . درك كرد . مفهوم مركزي درعمل هيدولوژي چرخه ي آبي است ، اصطلاحي ساده براي نشان دادن چرخش آب از دريا ، از طريق جو ، به زمين و از آنجا با وقفه هاي بسيار دوباره به دريا از طريق مسيرهاي روزميني و زيرزميني و قسمتي نيز توسط تبخير مجدد و تعرق از گياهان ، درياچه ها و چشمه ها . اين شامل اندازه گيري مقادير و سرعت هاي حركت آب در تمام زمانها و در هر مرحله اي از جريانش در ذخاير چندگانه ، از ارتفاع 15 كيلومتر بالاي زمين تا عمق 5 كيلومتري زير زمين مي شود . اين ذخاير شامل رطوبت جوي ، اقيانوس ها ، رودها ، درياچه ها ، يخ پهنه ها ، خاك و آبهاي زيرزميني مي شوند . مكانيزم انتقال از يك حالت فيزيكي يا سفره ي آبخيز به حالت فيزيكي يا سفره ي آبخيزي ديگر يا جاذبه است يا انرژي خورشيدي طي دوره هايي كه از چندين ساعت تا هزاران ساعت در تغييرات است . پيشگام تحقيقات آبهاي زيرزميني فشرده آدلف تيم آلماني (Adolph Theim) بود كه روش هاي حوزه اي را براي تست گرفتن از جريان آبهاي زير زميني معرفي كرد و قانونهاي جريان را در توسعه ي ذخاير آبي به كار گرفت . تحت تاثير او، آلمان تبديل به كشور پيشرو درتامين شهرهايش با آبهاي زير زميني شد ، و هنوز هم بيش از 80% از نيازش را از چاه ها بيرون مي كشد .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

الگوی مصرف بهینه برای صرفه جویی در مصرف آب به شرح زیر اعلام شد:
▪ جدول استاندارد مصرف آب آشامیدنی براساس ۱۳۰ لیتر برای یک نفر در روز
ـ استحمام ۴۳ لیتر نظافت خانه و آبیاری باغچه ۵/۸ لیتر
ـ دستشویی ۲۶ لیتر کولر و تهویه ۵/۴ لیتر
ـ لباسشویی ۵/۱۷ لیتر آشامیدنی و غیره ۵/۴ لیتر
ـ پخت و پز ۱۳ لیتر ظرفشویی ۱۳ لیتر
ـ جمع کل ۱۳۰ لیتر در روز
رروش هایی که در خانه، محل کار و یا در سطح شهر می توان این الگو را پیاده کرد، به شرح زیر پیشنهاد می شود:
▪ موقع مسواک زدن شیرآب تصفیه شده را باز نگذارید.
▪ آب پخش کن دوش حمام را با نوع جدید آن (سردوش مصرف) تعویض کنید.
▪ برای آب دادن به درختان، درختچه ها، بوته ها و گل ها از روش آبیاری قطره ای استفاده کنید.
▪ برای دوش گرفتن در حمام، زمان بگیرید و آن را به کمتر از ۵ دقیقه برسانید، با این روش ماهیانه حدود ۴۰۰۰ لیتر آب صرفه جویی خواهد شد.
▪ بهتر است برای شستن سبزی ها ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید و سپس آب بکشید.
▪ از جریان آب به منظور آب شدن یخ گوشت یا دیگر مواد غذایی منجمد استفاده نکنید، برای آب شدن یخ مواد خوراکی منجمد، آن را در هوای آزاد قرار دهید.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● کم آبی گریبان همه را می گیرد
مشکل آب به مناطق خاص محدود نمی شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است امروز بیش از ۵/۱ میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر بهبودی در این زمینه صورت نگیرد پیش بینی می شود تا سال ۲۰۴۰، دست کم ۵/۳ میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبه رو شوند؛ یعنی تقریبا ۱۰ برابر سال ۱۹۹۵ . به این ترتیب تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با کمبود مزمن و گسترده آب روبه رو هستند.
از آمارها روشن می شود که بسیاری از انسان ها برای رفع نیاز های ابتدایی خود به آب کافی دسترسی ندارند. میلیون ها نفر برای نوشیدن، شست وشو و آشپزی آب کافی در اختیار ندارند و وسعت این مشکل بی انتهاست و در بسیاری از مناطق وضع روز به روز وخیم تر می شود. آغاز این بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رود خانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهیگیری صدمه زده است.
آب دریاچه چاد که منبع تامین آب برای بیست میلیون نفر در شش کشور شمال آفریقاست، در چهل سال اخیر نود و پنج در صد کاهش یافته است.جنگ بر سر آب طبق پیش بینی های یک دهه اخیر، در نقاطی همچون کشمیر در حال وقوع است. بخش گسترد ه ای از آب مصرفی پاکستان از مناطق کشمیر تامین می شود که هم اکنون تحت کنترل هند است. مشکلاتی چون خشکسالی دور ه ای و گسترش بیابان ها افزایش یافته و تشدید می شود.
با افزایش سن جمعیت و آسیب پذیری آن در برابر بیماری های عفونی، آب آلوده می تواند مشکلات جدی تری را به همراه آورد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب از دیرباز مهم ترین عامل توسعه در جهان بوده است. انسان ها در دوران اولیه زندگی خود نزدیك رودخانه ها و منابع آب تجمع می كردند و به فعالیت های كشاورزی می پرداختند. ۹۷ درصد این منابع شور بوده و مقدار بسیار محدودی از آنها به طور مستقیم از سوی انسان مورد استفاده قرار گرفته است.
افزون برآن كمی بیش از ۱‎/۷۶ درصد از آبهای كره زمین به صورت بلور یا رودخانه های یخی از دسترس خارج شده و آنچه باقی مانده در عمق زمین ذخیره شده است.
بهره گیری از روش های نوین كشاورزی و استفاده بهینه از آب ، عوامل حیاتی برای نیل به هدف تأمین غذای جمعیت در حال افزایش دنیا می باشد. طبق برآورد FAO طی ۳۰ سال آینده مردم جهان نیاز به تأمین ۶۰درصد غذای بیشتر خواهند داشت. بخش قابل توجهی از این افزایش تولید حاصل كشت متراكم (استفاده از زمین كمتر برای تولید بیشتر ) كه نیازمند آبیاری می باشد خواهد بود.
با این توصیف دسترسی و رقابت بر سر منابع آب، یك چالش اساسی در سر راه بشر خواهد بود. بنابراین از هم اكنون قبل از آن كه دیر شود باید به فكر چگونگی استفاده بهینه از آب برای تولید مواد غذایی بود.
اصلاح شیوه تولید در بخش كشاورزی نخستین راه حل در زمینه ارتقای سطح بهره وری آب در مصارف كشاورزی است. با استفاده از بذرهای اصلاح شده، ارتقا و كیفیت باروری خاك و بهره گیری از سایر روش های جدید كشاورزی ، می توان همزمان به افزایش تولید و استفاده بهینه از منابع آب دست یافت. در این میان به كارگیری شیوه های كارآمد آبیاری و بهبود روشها و استحصال آب از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بخش كشاورزی با صرف بیش از ۷۰درصد آبهای قابل استحصال ، بزرگترین مصرف كننده است. برای تولید محصول ، آب قابل توجهی باید صرف شود. به طوری كه برای مثال تولید یك كیلوگرم برنج نیازمند حدود ۱ تا ۳ مترمكعب آب است . با افزایش جمعیت ، آب مصرفی بخش كشاورزی نیز افزایش می یابد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب مایه حیات است اما زیادی آن حیات را خفه می کند. زندگی در جوار آب فراوان، زیستن در شرایط همیشه مرطوب و همیشه خیس است، با این حال تمام دشت و دمن سبز از وجود گیاهان خودروست. زیرا رطوبت ضمن آن که همه جا را دربرمی گیرد، درختان بسیاری را می شکوفاند. بی دلیل نیست که در مناطقی از شمال ایران زمین همیشه سبز و رویش همیشه باقی است. مردمان آن دیار آموخته اند که با آب بسیار زمین و آسمان کنار بیایند و با آن مدارا کنند. ساخت «آب بندان ها» در آنجا اعمال مدیریت ساکنان این سرزمین است. در این مطلب به چند و چون ساخت این آب بندان ها و تأثیر آنها بر کشاورزی می پردازیم.
آب بندان در واقع یک استخر ذخیره خاکی و بسیار بزرگ است که گاه سطح آن به ۷۰۰ هکتار و بیشتر هم می رسد و از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره و حصار دور این محدوده به وجود می آید. البته در برخی موارد نیز توپوگرافی منطقه محل آب بندان را به طور طبیعی به وجود آورده و با قدری گود کردن و محصور کردن، آب بندان ساخته شده است. به نوعی می توان گفت که این سازه ها مختص استان های شمالی کشور هستند و در هر یک از این استان ها نیز نام بخصوصی دارند. برای مثال در استان گیلان به آنها سل (sale) می گویند و یا در استان مازندران به «Ennoun» و یا «Endoun» و در استان گلستان به «بند سار» معروف هستند. این سازه ها به دو صورت ثقلی و یا پمپاژ از طریق ایستگاه های پمپاژ تغذیه و پر می شوند و جالب این که به منظور حفظ حقابه کشاورزان بالادست آب بندان در بیشتر موارد آنها را در نیمه دوم سال پر می کنند که با این کار مشکل سموم وارد شده به آب که برای کشت برنج استفاده شده و برای پرورش ماهیان آب بندان خطر دارد نیز حل می شود و در واقع اکثر آب بندان ها در هیچ فصلی از سال به طور کامل تخلیه نمی شوند و اغلب به طور پیوسته در حال پر و تخلیه شدن هستند چرا که بیشتر آب بندان ها چند منظوره هستند و برای پرورش ماهی نیز از آنها استفاده می شود و در کل آب بندان ها نقش بسیار مهمی را در کشاورزی منطقه ایفا می کنند و به عبارت دیگر نقش آب بندان ها در استان های شمالی نظیر نقش قنوات در استان های مرکزی و کویری و گرم و خشک کشور است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

با توجه به شرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك ایران و بروز مشكلات عدیده‌ای چون كم آبی در بسیاری از مناطق كشور، حفاظت خاك و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهكارها برای مقابله با خشكسالی است.
آبخیزداری یكی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاك، مهار و پخش سیلاب‌ها است كه باعث كنترل سیلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
راهبرد اساسی كنترل سیلاب به تغذیه سفره‌های آب كمك می‌كند و موجب می‌شود كه قنات‌ها، چشمه‌ها و چاهها با تولید آب بیشتر بتواند زمین‌های كشاورزی بیشتری را به زیر كشت برده و در تولید محصولات غذایی بیشتر، نقش مهمی را ایفاء كنند.
این شیوه به ویژه در مناطق خشك، نیمه خشك و حواشی كویر كه معمولا هر از گاهی با جاری شدن سیلاب‌های مخرب با دبی لحظه‌ای بالا، مواجه هستند، بسیار مؤثر و راهگشا است.
یكی از ویژگی‌های سرزمین‌های خشك (نظیر ایران) دارا بودن و زیست‌ بوم‌های ناپایدار است كه درصورت خسارت دیدن ، ‌احیای آنها بسیار دشوار است.
بهره‌برداری از این گونه زمین‌ها، در دوره‌های خشكسالی، همانند دوره‌های فر اوانی رطوبت، نتایج مصیبت‌باری برای گیاهان، جانواران، خاك و ساكنان به همراه دارد كه با توجه به شرایط اقلیمی ایران، پیش‌بینی می‌شود تا بیست سال آینده كشور ما نه تنها مرحله تنش و فشار ناشی از كم آبی را تجربه می‌نكند بلكه با كاهش سرانه آب تجدید شوند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

ایران در شرایط طبیعت نیمه خشک، توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارش های جوی و پراکندگی و محدود بودن منابع طبیعی آب در جغرافیایی گسترده قرار دارد و اجرا و تدوین یک استراتژی (سیاست گذاری و سرمایه گذاری) ملی برای حفظ پایداری منابع آب در کشور بسیار ضروری و اجتناب ناپذیر است. لیکن عدم انجام سیاست و طرح و برنامه های علمی و عملی زیست محیطی در سایه منافع اقتصاد سیاسی مبتنی بر خودکفایی در محصولا ت و تولیداتی که فاقد مزیت های نسبی و اکولوژی لازم برای توسعه آنها هستیم، منجر به چالش های بزرگ در بخش ذخایر و منابع آبی زیر سطحی گشته و ما را تا مرز بحران آبی پیش برده است. این در حالی است که کشورهایی مانند عربستان با وجود دارا بودن شرایط آب و هوایی نامساعد و کمبود منابع آبی توانسته اند با برنامه ریزی های مناسب و استخراج برنامه ریزی شده و علمی آب های زیرزمینی طی ۳۰ سال گذشته زمین های حاصلخیز خود را از ۴۰۰ هزار هکتار به ۸ میلیون هکتار برسانند. لیکن در چنین شرایطی هنوز کشور ما در بخش آب، دارای سیاست های مشخص و تعریف شده ای نیست.
روش های سنتی برداشت آب و آبیاری سنتی هنوز در بسیاری از مناطق کشور در دستور کار قرار دارد و منابع آبی کشور به شکل غیراصولی در حال مصرف و هدر رفتن است، گویی این منابع تمامی نخواهند داشت.
در حوزه های مدیریت پایدار آب، شناخت مقادیر درست منابع آب و آمارگیری پیوسته آن در محدوده کشور و در مقیاس بین المللی - برای کنترل و موازنه مصرف با وضعیت منابع کلیآب جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به علا وه جمعآوری اطلا عات رایانه ای و اندازه گیری منظم و مداوم جریان آب و رودخانه ها، سطح آبهای زیرزمینی، بارش، تبخیر و سایر متغیرها از قبیل رطوبت خاک، وضع جنگل ها و فضای سبز در شهرها از نظر ذخیره آب های زیرزمینی در زمره برنامه سیستم مدیریت علمی آب به شمار می روند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

هرچه هوا گرم تر می شود هشدارهای سازمان آب و فاضلاب مبنی بر بالا رفتن مصرف آب و در نتیجه احتمال قطعی آن نیز بیشتر می شود. از طرفی در گرمای هوای تابستان همچون امسال، خاموش كردن لوازم خنك كننده و صرفه جویی در این بخش از مصرف آب نیز چندان عملی نیست ولی با این حال برای این منظور راه ها و پیشنهادهای دیگری نیز وجود دارد كه با به كارگیری آنها شاهد تغییر اساسی در رقم مصرف آب موجود در قبض های آب ساختمان خواهید بود.
۱- بازدید كولرهای آبی: از آنجا كه این روزها در بیشتر ساعات شبانه روز كولرها مشغول به كار هستند، كنترل هرچند روز یك بار شلنگ آب كولر و همچنین نحوه كاركرد شناور آن می تواند از بسیاری از موارد هدر رفتن غیرآگاهانه آب جلوگیری كند.
۲- تعمیر شیرها: واشر اغلب شیرهای آب گرم در مجاورت با گرمای حاصل از آب داغ و باز و بسته شدن پیاپی به مرور زمان صدمه دیده و همین مسئله موجب چكه كردن آب می شود. به همین جهت به محض ملاحظه چنین موردی به سرعت آن را تعویض كرده و یا در صورتی كه چكه كردن ناشی از مشكل دیگری در ساختمان شیر است، آن را تعمیر كنید.
نكته: در صورتی كه شیر آب دستشویی و یا آشپزخانه خانه شما تنها هنگام شب شروع به چكه كردن كرده و برای تعمیر آن و یا تعویض واشر لوازم مورد نیاز را در دسترس ندارید، مجبور نیستید تا صبح به خاطر صدای آزاردهنده چكه های آب بیدار بنشینید. كافی است طنابی بلند و كتانی را به دهانه علم شیر گره زده و ادامه آن را بر روی سطح كاسه دستشویی قرار دهید به این ترتیب شما مسیری برای انتقال قطرات آبی كه از شیر خارج شده به داخل چاهك ایجاد كرده اید. البته از آنجا كه همواره گفته اند قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود،

مرجع تخصصی آب و فاضلاب